Τετάρτη 1 Ιουνίου 2016

Στα ίχνη της Γραφής

Η εξέλιξη από την εμφάνιση του ανθρώπου μέχρι σήμερα


Χρυσούλα Κουναλάκη, Καλλιόπη Γενιτσαρίδου


17ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου  


Περίληψη

Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι οι τρόποι επικοινωνίας των ανθρώπων διαμέσου των αιώνων χαρακτηρίζονται από εξέλιξη και αλλαγή. Aπό τις κραυγές και τις χειρονομίες των πρωτόγονων, οδηγούμαστε στην  αφήγηση των ιστοριών γύρω από τη φωτιά μέσα σε σπηλιές και μετέπειτα στην εμφάνιση διαφόρων μορφών του γραπτού κώδικα. Έτσι, μεταβαίνουμε σταδιακά στη διαμόρφωση του σημερινού κώδικα γραφής. Μέσα στα πλαίσια της παρούσας δραστηριότητας και επιθυμώντας να γνωρίσουν τα παιδιά την εξέλιξη του τρόπου με τον οποίο γράφουμε, επιχειρήσαμε ένα "ταξίδι" στο παρελθόν ακολουθώντας τα "Ίχνη της Γραφής", δηλαδή την εξέλιξη της γραφής από τα πρώτα στάδια της εμφάνισης του ανθρώπου έως τις μέρες μας. Για την επίτευξη του εγχειρήματός μας, κάναμε χρήση του εκπαιδευτικού υλικού από το έργο: "Στα ίχνη της Γραφής, η ιστορία της γραφής και της γλώσσας στον ελλαδικό χώρο" του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων. Στη συνέχεια της παρούσας αφήγησής μας, θα πραγματοποιηθεί εκτενής αναφορά σε όλες τις βιωματικές δραστηριότητες που έλαβαν χώρα εντός και εκτός της σχολικής αίθουσας και σκοπό είχαν την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των παιδιών γύρω από την ιστορία της γραφής και την εξέλιξή της, καθώς επίσης κατέτειναν στην ανάπτυξη του συνεργατικού και ομαδικού πνεύματος μεταξύ των μαθητών.



Λέξεις κλειδιά
Bραχογραφία, ιερογλυφικά, κρητικές γραφές, πάπυρος, περγαμηνή, χαρτί, τυπογραφία, ηλεκτρονικό βιβλίο
Κατηγορία προγράμματος
Πολιτιστικών θεμάτων
Εισαγωγή
Εφαλτήριο για την ενασχόλησή μας με το συγκεκριμένο πρόγραμμα στάθηκε η πληροφόρηση από τον σχολικό  σύμβουλο της 1ης Περιφέρειας Ν. Ηρακλείου κ. Σιφακάκη για το εκπαιδευτικό πρόγράμμα «Στα ίχνη της Γραφής» της Διεύθυνσης Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων. Το εκπαιδευτικό πακέτο περιείχε δύο τεύχη. Το ένα αφορούσε τη γέννηση, την εξέλιξη και τη σημασία της γραφής ενώ, το άλλο περιείχε προτεινόμενες δραστηριότητες αναφορικά με το συγκεκριμένο θέμα. Το πακέτο περιείχε ακόμα ένα CD-rom που περιελάμβανε διαδραστικά παιχνίδια και ένα επιπλέον dvd-rom μιας ταινίας κινούμενων σχεδίων που λεγόταν «Η μάχη των πι». Το προαναφερόμενο  πακέτο συμπληρωνόταν από μία μουσειοσκευή σε μορφή δερμάτινης τσάντας την οποία και δανειστήκαμε. Υπήρχε επίσης και φορητή έκθεση προσαρμοσμένη για  ΑμεΑ.
Αφορμή έναρξης στάθηκε η 3η ενότητα του βιβλίου της γλώσσας «Στον κόσμο των κόμικς, η οποία περιελάμβανε δραστηριότητες που αφορούν στη γραφή, στον ρόλο της εικόνας και στα υπόβαθρα της γραφής. Σχετικές με το θέμα ενότητες του βιβλίου της γλώσσας είναι επίσης η 15η  «Αλληλογραφώ» καθώς και η 17η «Εφημερίδες». Στα πλαίσια του μαθήματος της Ευέλικτης Ζώνης καταφέραμε να συνδυάσουμε και να συνδέσουμε το πρόγραμμα με τα μαθήματα της Γλώσσας, των Μαθηματικών, της Μελέτης Περιβάλλοντος, των Εικαστικών, της Θεατρικής Αγωγής και της Πληροφορικής. Με αυτόν τον τρόπο εγκαινιάστηκε το νέο μαθησιακό πρόγραμμα, το οποίο προκάλεσε τον ενθουσιασμό και την ενεργή συμμετοχή των μικρών μαθητών!
Καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος τα παιδιά συμπλήρωναν τον ατομικό φάκελο  που είχαν δημιουργήσει κατά την έναρξη του εκπονήματος,  με φύλλα εργασίας που εμπεριείχαν πληροφοριακό υλικό, εικόνες καθώς και δραστηριότητες αναφορικού (αφήγηση, περιγραφή) και κατευθυντικού λόγου (επιχειρηματολογία, οδηγίες), μαθηματικές έννοιες (πράξεις, διαχείριση μονάδων μέτρησης χρόνου, ημερολόγιο), εικαστικές παρεμβάσεις. Με το πέρας του προγράμματος κάθε μαθητής είχε στην κατοχή του το ολοκληρωμένο φυλλάδιο με τις εργασίες του, καθώς επίσης είχε τη δυνατότητα να φιλοτεχνήσει το εξώφυλλό του φυλλαδίου του.
Το σύνολο των δραστηριοτήτων των παιδιών καθώς και οι δημιουργίες τους κατά την πραγμάτωση του προγράμματος εκτέθηκαν σε αίθουσα του σχολείου μας. Τη συγκεκριμένη έκθεση με τα έργα των μαθητών επισκέφτηκαν όλες οι τάξεις του σχολείου μας, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε, κατά την οποία τα παιδιά μίλησαν με ενθουσιασμό και περηφάνια για όλα όσα είχαν δημιουργήσει κατά τη διάρκεια του ετήσιου προγράμματος.
Τέλος, έλαβε χώρα επίσης παρουσίαση στους  γονείς, στους οποίους τα ίδια τα παιδιά είχαν αναλάβει τον ρόλο να παρουσιάσουν, να εξηγήσουν, να περιγράψουν, να μιλήσουν για όλα όσα έμαθαν, έφτιαξαν και βίωσαν.
Σκοπός
Γενικότερος σκοπός του προγράμματος είναι η πραγματοποίηση ενός φανταστικού ταξιδιού στον χώρο και στον χρόνο μέσα από την εξερεύνηση του μαγικού κόσμου της γραφής και του βιβλίου.
Ειδικότεροι στόχοι
Οι μαθητές να:
  • κατανοήσουν τη γραφή ως ένα κωδικοποιημένο σύστημα επικοινωνίας στις διάφορες εποχές
  • αντιληφθούν τους λόγους που οδήγησαν τους ανθρώπους στην ανακάλυψη της γραφής
  • παρακολουθήσουν διαχρονικά την ιστορία και εξέλιξη της γραφής (εικόνες, ιδεογράμματα, συλλαβολέξεις, αλφάβητο)
  • επισημάνουν τους λαούς που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της γραφής
  • συνδέσουν την τοπική ιστορία και τον μινωικό πολιτισμό με την ιστορία της γραφής και να αναγνωρίσουν τη συμβολή τους στην εξέλιξή της
  • γνωρίσουν τον μινωικό πολιτισμό σε όλες του τις εκφάνσεις (καλλωπισμός, ένδυση, λατρεία, σφραγιδογλυφία, γραφή, διατροφή)
  • συνειδητοποιήσουν τη σπουδαιότητα της ανακάλυψης της τυπογραφίας και τον ρόλο της στη διάδοση της γνώσης
  • συγκρίνουν διαφορετικές μορφές του γραπτού λόγου, όπως το χειρόγραφο και το έντυπο κείμενο, αλλά και την ελληνική και άλλες γραφές
  • αλληλεπιδράσουν διαπροσωπικά και να λειτουργήσουν ομαδοσυνεργατικά
  • εκφραστούν δημιουργικά και καλλιτεχνικά
  • παίξουν παιχνίδια ρόλων και να ψυχαγωγηθούν
Μεθοδολογία - Γενικά χαρακτηριστικά του προγράμματος
Η μεθοδολογία προσέγγισης του θέματος ήταν κατά κύριο λόγο η Ομαδοσυνεργατική, μέσω της οποίας αναπτύσσονται κοινωνικές δεξιότητες, στάσεις και αξίες, που είναι απαραίτητες για τη δημιουργία ενεργών πολιτών (Ζωγόπουλος, 2013). Οι μαθητές αναπτύσσονται γνωστικά και συναισθηματικά μέσα από τη συνεργασία και την αλληλεπίδραση με τους συμμαθητές τους και τους εκπαιδευτικούς, ενώ μαθαίνουν να λειτουργούν σε πλαίσιο αμοιβαίας συνεργασίας.
Η μέθοδος εργασίας σε ομάδες είναι για διάφορους επιστημολογικούς, εκπαιδευτικούς και ψυχολογικούς λόγους μια αποτελεσματική διδακτική πρακτική (Χατζηδάκης 2011) καθώς:
  • ενθαρρύνει την εμπλοκή των ίδιων των μαθητών στη μαθησιακή διδασκαλία, πράγμα που αποτελεί όλο και περισσότερο στόχο του σημερινού σχολείου
  • προσφέρει ακριβώς εκείνο το πλαίσιο της αυθεντικής επικοινωνίας και της διαπραγμάτευσης του νοήματος που επιτρέπει στα παιδιά να μάθουν μέσα από τη συνεργασία - τη συλλογική, δηλαδή, σκέψη και δράση - και την καθοδήγηση όχι μόνο του δασκάλου αλλά και των άλλων μελών της ομάδας τους
  • καλλιεργεί τις αξίες και τις δεξιότητες της συνεργασίας, της διαλλακτικότητας και της διαπραγμάτευσης για την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Συμβάλλει, έτσι, στη διαμόρφωση πολιτών με συγκροτημένη ατομική και κοινωνική ταυτότητα, με δημοκρατικό ήθος αλλά και με κριτική σκέψη και ηθική και γνωστική αυτονομία. (Ματσαγγούρας, 2000: 29-31)
Σε ορισμένες περιπτώσεις που κρίθηκε απαραίτητο εφαρμόστηκε η βιωματική μάθηση, η οποία λειτουργεί ιδιαίτερα αποτελεσματικά σε ομάδες. Τα ουσιώδη γνωρίσματα της βιωματικής μάθησης είναι το συναίσθημα, οι αισθήσεις και η δράση.
Συγκεκριμένα, οι βιωματικές τεχνικές, πολλές από τις οποίες αξιοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος, ταξινομούνται στις ακόλουθες κατηγορίες:
1.    Προσομοίωση
2.    Παιχνίδι ρόλων
3.    Αφηγηματική ανασύνθεση
4.    Ταξίδια κατευθυνόμενης φαντασίας
5.    Συγκρουσιακή ιδεοθύελλα
6.    Δραστηριότητες άμεσης εμπειρίας
7.    Δραματοποίηση
8.    Οργάνωση συζήτησης στρογγυλού τραπεζιού
9.    Δραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης
10.  Μυθοπλασία
11.  Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού
12.  Επισκέψεις σε χώρους πολιτισμικής αναφοράς (Δεδούλη, 2001, σσ. 153 - 155)
Επίσης αξιοποιήθηκε η χρήση Νέων Τεχνολογιών και του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το διαδίκτυο και οι υπηρεσίες του μπορούν να µετασχηµατίσουν την παραδοσιακή διδασκαλία, καθώς υποστηρίζουν την ενεργητική συµµετοχή και τη συνεργασία µεταξύ των µαθητών, ενώ παρέχουν πολλαπλές δυνατότητες έκφρασης, επικοινωνίας, διαλόγου διαπραγµάτευσης και τελικά µάθησης (Τζιµογιάννης & Σιόρεντα, 2007). Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσονται δυναµικά νέες υπηρεσίες του παγκόσµιου ιστού (Web 2.0) που είναι γνωστές και µε τον όρο υπηρεσίες δεύτερης γενιάς, όπως ιστολόγια (blogs), ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης και επικοινωνίας, εργαλεία διαµοίρασης και ανταλλαγής πληροφοριών (όπως FaceBook, YouTube), wikis κτλ. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης τεχνολογίας δείχνουν ότι μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την ενεργοποίηση συνεργατικών σχημάτων μέσα στην τάξη με την ενεργό συμμετοχή των μαθητών. (Κατεβάογλου, 2014)
Σύμφωνα με τα παραπάνω αξιοποιήθηκε το ιστολόγιο της τάξης, όπου δημιουργήθηκε ετικέτα με τον τίτλο "Στα ίχνη της γραφής". Στο ιστολόγιο με αναδρομική χρονολογική σειρά εμφανίζονται όλες οι δραστηριότητες που αφορούν στον εκπαιδευτικό φάκελο και γενικότερα στο πρόγραμμα. (http://goo.gl/HDWQx7)
Το πρόγραμμα εμπλέκεται με τις γνωστικές περιοχές της Γλώσσας,  της Φιλαναγνωσίας, των Εικαστικών, Μελέτης Περιβάλλοντος, της Πληροφορικής. Συνδέεται επίσης με θεμελιώδεις διαθεματικές έννοιες όπως επικοινωνία, αλληλεπίδραση, άτομο - σύνολο (ομάδα), ομοιότητα - διαφορά. (Δ.Ε.Π.Π.Σ., ΦΕΚ 303 και 304/13-3-2003)
Πραγματοποιήθηκε από τους 44  μαθητές της Β΄ τάξης του 17ου Δημοτικού Σχολείου Ηρακλείου από τον Σεπτέμβριο 2015 ως τον Ιούνιο 2016 στα πλαίσια της Ευέλικτης Ζώνης. Οι μαθητές εργάστηκαν είτε ομαδοσυνεργατικά είτε βιωματικά, αναλόγως των περιστάσεων και για να εξυπηρετούνται καλύτερα οι στόχοι της κάθε δραστηριότητας.
Οι μέθοδοι που αξιοποιήθηκαν ήταν ανάλογες των στόχων αλλά και των συνθηκών της εκάστοτε δραστηριότητας. Ενδεικτικά αναφέρουμε,  ανάγνωση,  ενεργητική ακρόαση,  καθοδηγούμενη ανακάλυψη, ελεύθερη έκφραση, αυτοσχεδιασμός, εικαστικές δραστηριότητες, παρακολούθηση βίντεο.
Η υλικοτεχνική υποδομή που χρησιμοποιήθηκε ήταν το εκπαιδευτικό πακέτο "Στα ίχνη της γραφής" οι μουσειοσκευές που το συνόδευαν, βιντεοπροβολέας και ηλεκτρονικός υπολογιστής.
Αξιοποιήθηκαν τα διαδικτυακά εργαλεία jigsawplanet,  eclipsecrossword, prezi, purposegames, issuu, photodentro, mikrosanagnostis, microsoft publisher και το ιστολόγιο (blog) ως εργαλείο web 2.
Περιγραφή δράσης
Η κατάστρωση της ιστορικής γραμμής αποφασίστηκε μετά από διεξοδική συζήτηση, μέσα από την οποία εντοπίσαμε τα σημαντικά γεγονότα και τις περιόδους που θα εξετάζαμε. Ακολούθως, χωριστήκαμε σε ομάδες οι οποίες καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος δεν έμειναν σταθερές παρά άλλαζαν σε πρόσωπα και αριθμό μελών.
Ξεκινήσαμε με μια πρώτη παρουσίαση του προγράμματος και του υλικού της μουσειοσκευής. https://prezi.com/41e0_e4vj8pn/presentation/, ενώ παράλληλα ακούσαμε  και διαβάσαμε το παραμύθι «Ο μικρός ζωγράφος των βράχων» της Μαρίας Πετκανοπούλου από την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του Μικρού Αναγνώστη  και παρακολουθήσαμε ένα σχετικό βίντεο για ένα σπήλαιο - μουσείο σπηλαιογραφιών στην Ισπανία. Τα παιδιά ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με τον τρόπο επικοινωνίας και έκφρασης των προϊστορικών ανθρώπων, τον τρόπο ζωής τους, καθώς και τα μέρη όπου βρέθηκαν ίχνη αυτής της επικοινωνίας. Στη συνέχεια αναζήτησαν στον χάρτη αυτούς τους τόπους μέσα στον ελλαδικό χώρο αλλά και έξω από αυτόν, έπαιξαν  παιχνίδια ρόλων, φαντάστηκαν τον εαυτό τους μέσα σε κάποια σπηλιά ή πάνω σε έναν βράχο, ενθουσιάστηκαν κάνοντας χαρακτική πάνω σε χαρτί, χρησιμοποιώντας χρώματα παστέλ και τέλος πέρασαν τα δικά τους μηνύματα ζωγραφίζοντας πάνω σε βότσαλα.
Στη συνέχεια, έμαθαν για την επινόηση της σφηνοειδούς γραφής από τους Σουμέριους, τον λόγο που ονομάστηκε έτσι, το υλικό πάνω στο οποίο έγραφαν και έκαναν αριθμητικές πράξεις σύμφωνα με το δικό τους αριθμητικό σύστημα.
Σημαντικός σταθμός στις αναζητήσεις μας ήταν η Αίγυπτος και η Ιερογλυφική γραφή. Επόμενο ήταν σε αυτό το σημείο να τεθούν τα ακόλουθα ερωτήματα, «Ποιοι έγραφαν με αυτή τη γραφή;»,« Πώς κατάφερναν και συνδύαζαν τόσα σχήματα;»,«Τι ήταν ο πάπυρος;», «Πού φύτρωνε;», «Τι συμβόλιζε;» «Πώς τον επεξεργαζόταν και τον χρησιμοποιούσαν; «Τι ήταν η δέλτος;»  Μέσα από αυτή την έρευνα και με τρόπο βιωματικό και παιγνιώδη απαντήθηκαν όλα τα προαναφερόμενα  ερωτήματα. Προς αυτήν την κατεύθυνση τα παιδιά έγραψαν το όνομά τους στην ιερογλυφική γραφή και το καθένα δημιούργησε τη δική του  «δέλτο», η οποία μόλις ολοκληρωνόταν  στόλιζε την τάξη μας, στη συνέχεια οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες και έπαιξαν  παιχνίδια στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, έγραψαν προτάσεις στην ιερογλυφική, τις οποίες αποκρυπτογράφησαν οι συμμαθητές τους. Κατά τη διάρκεια των ιστορικών μας αναζητήσεων παρακολουθήσαμε ένα πολύ ενημερωτικό video για τη διαδικασία  επεξεργασίας του παπύρου και στη συνέχεια κάθε ομάδα κατασκεύασε το δικό της. Κατά τη διάρκεια αυτής της δραστηριότητας τα παιδιά ήταν ελεύθερα να ζωγραφίσουν ή να γράψουν πάνω στον πάπυρο αυτό που επιθυμούσαν.
Η συνέχεια του ταξιδιού μας ήταν εξίσου καθηλωτική, καθώς εγείρε προβληματισμούς στους μικρούς μαθητές, όξυνε ως επί το πλείστον την κριτική τους δεινότητα. Το γνωστικό μας ταξίδι μας κατευθύνει στο κινεζικό σύστημα γραφής και την εφεύρεση της παρασκευής του χαρτιού από τους Κινέζους. Ερωτήματα που δημιουργήθηκαν εκτός των άλλων στους μικρούς μαθητές ήταν τα ακόλουθα: «Γιατί κρατήθηκε ένα τέτοιο σημαντικό γεγονός μυστικό;», «Ήταν σωστό και τι θα γινόταν αν είχε διαδοθεί νωρίτερα;» Μέσα  από αυτές τις σκέψεις και προβληματισμούς τα παιδιά γνώρισαν τη διαδικασία παρασκευής του χαρτιού και περιγράφοντας σχετικές εικόνες έγραψαν λεζάντες. Εν τέλει φτιάξαμε τον δικό μας χαρτοπολτό μέσα στην τάξη και δημιουργήσαμε χειροποίητο χαρτί, εγχείρημα στο οποίο μας βοήθησε το ηλεκτρονικό βιβλίο των Εικαστικών της Β΄ Γυμνασίου.  Μέσα από αυτή μας την προσπάθεια τα παιδιά εξοικειώθηκαν με την τεχνική, πήραν μέρος σε όλα τα στάδια παρασκευής του χαρτοπολτού μέχρι την τελική φάση, κατά την οποία στεγνό πια το χαρτί μπορούσε να ζωγραφιστεί από τους ίδιους τους δημιουργούς του.
Κάνοντας μια παρένθεση από το προαναφερόμενο πλάνο των δραστηριοτήτων μας, ασχοληθήκαμε στη συνέχεια με τη μουσειοσκευή που συνόδευε το εκπαιδευτικό πακέτο της Δ/νσης Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων, την οποία δανειστήκαμε για 2 εβδομάδες από την Περιφερειακή Διεύθυνση  Κρήτης. Το περιεχόμενο της μουσειοσκευής (εκθέματα, αντίγραφα αυθεντικών αντικειμένων, καρτέλες αντικειμένων, εργαλεία και όργανα γραφής, έντυπο δραστηριοτήτων, επιτραπέζιο παιχνίδι) ενθουσίασαν τα παιδιά που μέσα από βιωματικές δράσεις και αξιοποίηση της συνεργασίας και της ομαδικότητας γνώρισαν την εξέλιξη της γραφής στον ελλαδικό χώρο.
Καθώς στα περιεχόμενα της μουσειοσκευής Α.ΜΕ.Α. υπήρχε και ένα κείμενο σε γραφή Braille, η κ. Μαρία Σαββάκη, εκπαιδευτικός παράλληλης στήριξης το μετέφρασε στη νεοελληνική, ώστε να κατανοήσουμε το περιεχόμενό του. Το κείμενο αυτό το τοποθετήσαμε μαζί με το αρχικό στη μουσειοσκευή, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους επόμενους χρήστες της μουσειοσκευής να το αξιοποιήσουν κι εκείνοι.
Σειρά είχαν πλέον να μελετηθούν οι κρητικές γραφές. Ήρθαμε σε επαφή και εν συνεχεία εντρυφήσαμε στην κρητική ιερογλυφική μέσα από τον δίσκο της Φαιστού, γνωρίσαμε τη Γραμμική Α΄ και τη Γραμμική Β΄. Τα παιδιά, χωρισμένα σε ομάδες μάζεψαν πληροφορίες, το υλικό των οποίων το αξιοποιήσαμε δημιουργικά αφού ανακοινώθηκε στην τάξη και συμπληρώθηκε με τις ενδεδειγμένες παραινέσεις.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ μετά από ακόμα μία σχετική ενημέρωση του σχολικού Συμβούλου κυρίου Σιφακάκη, παρακολουθήσαμε οι εκπαιδευτικοί έναν από τους κύκλους σεμιναρίων που διοργανώνει αφιλοκερδώς τα τελευταία χρόνια ο Δρ. Μηνάς Τσικριτσής για εκπαιδευτικούς και επαγγελματίες του κλάδου του τουρισμού. Ο κύριος Τσικριτσής είναι καθηγητής  Πληροφορικής, ερευνητής αιγαιακών επιγραφών και συνεργάτης στον τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του Πανεπιστημίου Αθηνών με πλούσιο επιστημονικό έργο. Το σεμινάριο περιελάμβανε εκπαιδευτικές συναντήσεις και παροχή εκπαιδευτικού υλικού. Το υλικό αυτό περιελάμβανε φάκελο σημειώσεων , ένα CD με  το λογισμικό για ηλεκτρονικό υπολογιστή και φορητές συσκευές,που έχει δημιουργήσει ο ίδιος, έτσι ώστε κάθε ενδιαφερόμενος να μπορεί να γράψει λέξεις ή φράσεις στη Γραμμική Β΄,ένα μικρό βιβλίο με θέμα «παίζοντας μαθαίνω την Γραμμική Β», ένα βιβλίο για την Αρχαιοαστρονομία στον Κρητομυκηναικό Πολιτισμό και σημειώσεις ή άρθρα του  διδάσκοντα.
Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου επισκεφτήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου όπου τα παιδιά ανακάλυψαν ανάμεσα στα εκθέματα τον δίσκο της Φαιστού, το εντυπωσιακό δαχτυλίδι του Μίνωα, μεγάλο αριθμό σφραγιδόλιθων καθώς και επιγραφές. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα παιδιά κατά την επίσκεψη μας στο μουσείο ήταν σε θέση να αξιολογήσουν τα εκθέματα καθώς και να αντλήσουν πληροφορίες από τις λεζάντες που τα συνόδευαν.
Πίσω στη σχολική αίθουσα και αφού είχαν παρατηρήσει με προσοχή  τις σφραγίδες πάνω στον δίσκο της Φαιστού απασχολήθηκαν δημιουργικά σε φύλλα εργασίας ζωγραφίζοντας τον δίσκο και στη συνέχεια πάνω στον πηλό έκαναν κι αυτά κάτι ανάλογο. Παίξαμε παζλ με τον δίσκο της Φαιστού και το δαχτυλίδι του Μίνωα, αξιοποιώντας το εκπαιδευτικό εργαλείο http://www.jigsawplanet.com, έτσι αποσυνθέσαμε  τον δίσκο σε κομμάτια, τα ενώσαμε ξανά και δημιουργήσαμε, ενώ αξιοποιώντας το διαδικτυακό εργαλείο http://www.eclipsecrossword.com/ έφτιαξαν το σταυρόλεξο του δαχτυλιδιού του Μίνωα. Αφιερώσαμε αρκετό χρόνο στη Γραμμική Β΄.
Εξαιρετικά ενθαρρυντικό για τη συνέχιση του εγχειρήματός  μας, ήταν το γεγονός ότι τα παιδιά έγραφαν με ενθουσιασμό μέσα σε κλίμα συνεργασίας και αλληλοβοήθειας. Εν κατακλείδι, στα πλαίσια αυτής της δραστηριότητας, ένιωσαν τα ίδια τη χαρά της δημιουργίας, καθώς έγραψαν πάνω σε πηλό και σε Γραμμική Β΄ τις ευχές τους οι οποίες στη συνέχεια στόλισαν το χριστουγεννιάτικο δέντρο τους, ενώ ταυτόχρονα έστειλαν τις ευχές τους για καλή χρονιά στη Γραμμική Β' σε όλη την Ευρώπη στα πλαίσια του προγράμματος eTwinning.
Η διατροφή στη Μινωική Κρήτη ήταν άλλο ένα γνωστικό μονοπάτι που διαβήκαμε. Για αυτόν τον σκοπό αναζητήσαμε πληροφορίες από το βιβλίο  “ΣΤΗ ΜΙΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ”  της Ειρ. Ταχατάκη, διαβάσαμε αποσπάσματα από το βιβλίο του Ν. Καζαντζάκη «Στα παλάτια της Κνωσού» και αποτυπώσαμε σε Γραμμική Β΄ όλα τα προϊόντα που καλλιεργούνταν στους μινωικούς καιρούς. Τα παιδιά σε ρόλο Μινωίτη εμπόρου αντάλλαζαν τις πραμάτειες τους, έγραφαν και έκαναν λογαριασμούς σύμφωνα με το αριθμητικό σύστημα της εποχής.
Παράλληλα διαβάσαμε το κείμενο "Πρόσκληση σε γεύμα στο ανάκτορο της Ζάκρου" από το εγχειρίδιο "Πολιτισμός και Μουσειακή εκπαίδευση" (Επιμορφωτικό σεμινάριο για εκπαιδευτικούς προσχολικής και δημοτικής εκπαίδευσης του Νομού Ηρακλείου, που διοργανώθηκε από το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης - Ινστιτούτο Επιμόρφωσης στο Ηράκλειο, 2-3/11/2007). Με αφορμή το κείμενο υποθέσαμε, πώς θα έμοιαζε το μαγειρείο, γνωρίσαμε τον εξοπλισμό του και εικάσαμε τι είδους φαγητά μπορεί να έφτιαχναν σε αυτό.
Στη συνέχεια με χαρά υποδεχτήκαμε στο σχολείο μας τον σχολικό σύμβουλο της 1ης Περιφέρειας κ. Σιφακάκη και συζητήσαμε μαζί του για όλες τις γνώσεις και πληροφορίες που είχαμε αποκομίσει μέχρι τότε μέσα από τις ιστορικές μας αναδρομές στα ίχνη της γραφής. Μαζί του αναζητήσαμε στο Φωτόδεντρο - Εθνικός συσσωρευτής Εκπαιδευτικού περιεχομένου - και πήραμε πληροφορίες για το σφραγιστικό δαχτυλίδι του Μίνωα. Έπειτα απασχολήθηκαμε δημιουργικά με το εκπαιδευτικό παιχνίδι που το συνόδευε. Στα πλαίσια του παιχνιδιού τα παιδιά κατασκεύασαν σφραγιδόλιθους, χαράσσοντας πάνω σε πηλό μία από τις παραστάσεις του δαχτυλιδιού του Μίνωα. Πληροφορίες για τη σφραγυδογλυφία στη μινωική Κρήτη είχαμε αντλήσει από το εγχειρίδιο "Η διδασκαλία του Μινωικού Πολιτισμού στο σχολείο, στο Μουσείο και στον αρχαιολογικό χώρο - Επιμορφωτικό σεμινάριο για εκπαιδευτικούς προσχολικής και δημοτικής εκπαίδευσης του Νομού Ηρακλείου, που διοργανώθηκε από τη Δ/νση Π/θμιας Εκπ/σης Ηρακλείου σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού στο Ηράκλειο, 13-14/05/2006).  
Αξίζει να σημειωθεί ότι, αφού συζητήσαμε για τη μινωική διατροφή και το εμπόριο στη Μινωική Κρήτη, το τέλος της μαθησιακής εμπειρίας διαδέχθηκε μια γευστική απόλαυση,  καθώς όλοι μαζί γευτήκαμε ένα μινωικό πρωινό όπως ακριβώς οι πρόγονοί μας.
Κατευθυνόμενοι προς το Φοινικικό αλφάβητο, εντοπίσαμε στον χάρτη την αρχαία Φοινίκη, συζητήσαμε και διερωτηθήκαμε για τις σχέσεις του λαού αυτού με τους Έλληνες καθώς και τους λόγους που συνέβαλλαν στην υιοθέτησή του.
Αφήνοντας πίσω μας την αρχαία Φοινίκη, αρχίσαμε σιγά σιγά να γνωρίζουμε το ελληνικό αλφάβητο, τα επιχώρια αλφάβητα, τον τρόπο γραφής και την εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα. Μέσα από την παρατήρηση αγγείων οι μαθητές κατέληξαν σε πολλά συμπεράσματα καθώς πραγματοποίησαν συγκρίσεις με τη σημερινή αποχή. Περιέγραψαν εικόνες που βρήκαμε στο διαδίκτυο και εντόπισαν ομοιότητες και διαφορές με το δικό τους σχολείο. Αναζήτησαν πληροφορίες μέσα από το Φωτόδεντρο και έκαναν αναπαράσταση της διαδικασίας οστρακοφορίας μέσα από δραματοποίηση στην τάξη. Ως άλλοι αρχαίοι Σπαρτιάτες χωρίστηκαν σε ομάδες, έφτιαξαν κι ίδιοι την κρυπτεία σκυτάλη και την έδωσαν στους συμμαθητές τους να την αποκρυπτογραφήσουν.
Με αφορμή την ενότητα του βιβλίου της Γλώσσας μας "Τι βιβλίο είναι αυτό;" που αφορά στο λεξικό, και μία άσκηση αντικατάστασης αριθμών με το αντίστοιχο γράμμα της αλφαβήτας, ώστε να εξασκηθούμε στην αλφαβητική σειρά, μιλήσαμε για τις μεθόδους κρυπτογραφίας, που χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν οι άνθρωποι από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Αντλώντας πληροφορίες και ιδέες από τις προτάσεις δραστηριοτήτων του εκπαιδευτικού πακέτου, γίναμε κι εμείς κωδικοπλάστες και γράψαμε τα μηνύματά μας με μυστικούς κωδικούς.
Σειρά προς διερεύνηση είχαν τώρα οι γραφείς στο Βυζάντιο. Τα ειλητάρια, τα χρυσόβουλλα, οι κώδικες ήταν αντικείμενα και ονομασίες ανοίκειες και άγνωστες προς τους μικρούς μαθητές. Τώρα όμως, με άνεση τις χρησιμοποιούσαν και πλούτιζαν το λεξιλόγιό τους. Ανάμεσα στις βιωματικές δραστηριότητες που συμπλήρωναν το θεωρητικό τμήμα της μάθησης, έλαβαν τη θέση ενός Βυζαντινού γραφέα δημιούργησαν με την ομάδα τους τα «βυζαντινά χειρόγραφα» της τάξης και έπαιξαν  εκπαιδευτικά παιχνίδια. Σε αυτό το σημείο ανατρέξαμε πάλι στο Φωτόδεντρο, γνωρίσαμε τα πρωτογράμματα και τα υπόβαθρα γραφής. Έπειτα τα παιδιά με χαρά έφτιαξαν τα Πρωτογράμματα των ονομάτων τους τα οποία στολίστηκαν στην τάξη μας και έπλασαν τις δικές τους ιστορίες όπως ακριβώς τις δημιούργησαν με τη φαντασία τους.
Αξέχαστη, όμως, εμπειρία μας προσέφεραν η κυρία Ρούλα Γκίκα και ο κύριος Μανώλης Γραμματικάκης, ιδιοκτήτης του κεραμοποιείου “Κέραμος” οι οποίοι ανταποκρίθηκαν με προθυμία στο κάλεσμα και στην πρότασή μας για μια δημιουργία, που θα είχε σχέση με το πρόγραμμα "Στα ίχνη της γραφής", που εκπονούσαμε. Μάλιστα, παρά τη δυσκολία υλοποίησης της ιδέας μας, για δημιουργία του Πρωτογράμματος των παιδιών σε ένα πήλινο αγγείο, δεν μας αποθάρρυναν, αλλά έκαναν ό,τι μπορούσαν για να βοηθήσουν στην πραγμάτωσή της. Έφεραν όλα τα υλικά στο σχολείο μας, προετοίμασαν τα χρώματα και μας καθοδήγησαν στη δημιουργία ενός πραγματικά αυθεντικού και χρήσιμου ενθυμίου από το πρόγραμμα αυτό.
Προχωρώντας στην ιστορική γραμμή ήρθε η σειρά να γνωρίσουμε τον πατέρα της Τυπογραφίας, Ιωάννη Γουτεμβέργιο, μέσα από ένα όμορφο video διαμορφωμένο ειδικά για παιδιά. Ακολούθησε μια σειρά δραστηριοτήτων, μέσα από τις οποίες οι μαθητές μπόρεσαν να γνωρίσουν την τέχνη της τυπογραφίας αλλά και να ακούσουν μέσα από ηχογραφήσεις τους ίδιους τους τοπογράφους όχι μόνο να μιλούν με αγάπη για τη δουλειά τους, αλλά και να αποτυπώνουν τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν κατά την εκτέλεσή της. Στη συνέχεια, ακολούθησε μια βιωματική εμπειρία, καθώς τα παιδιά τύπωσαν με σφραγίδες που κατασκευάσαμε στην τάξη και συνειδητοποίησαν εμπράκτως τη σπουδαιότητα της ανακάλυψης της τυπογραφίας. Επιπλέον είχαν την ευκαιρία να κάνουν μια εικονική περιήγηση στο μουσείο τυπογραφίας που βρίσκεται στα Χανιά.
Προσεγγίζοντας ιστορικά τα νεότερα χρόνια, τα παιδιά έμαθαν για  τη λειτουργία του πολύγραφου και εξοικειώθηκαν με τη γραφομηχανή καθώς έγραψαν τα ίδια σε αυτή. Αξιοποιώντας τις πληροφορίες που είχαμε αντλήσει μέσα από το πρόγραμμα και την ενότητα της Γλώσσας "Εφημερίδες", δημιουργήσαμε ηλεκτρονική εφημερίδα, αφού συζητήσαμε τη διαδικασία και τα στάδια παραγωγής. Μοιράστηκαν τα άρθρα ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των παιδιών και αποφασίστηκε το όνομα της εφημερίδας "Στο γράψε - σβήσε". Συνέθεσαν τα κείμενά τους και με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού Πληροφορικής κ. Αλεγκάκη Γεώργιου, πέρασαν σε κειμενογράφο το μεγαλύτερο μέρος τους. Δημιούργησαν επίσης ομαδικά τα δικά τους παραμύθια.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το ενδιαφέρον τους κορυφώθηκε, όταν ήρθαν σε επαφή και έγραψαν σε μια γραφομηχανή διαφορετική από τις άλλες, στη γραφομηχανή των ατόμων με προβλήματα όρασης, δυνατότητα που κάνει εφικτή το σύστημα Braille. Με τη βοήθεια του «Μικρού αναγνώστη» συνέλεξαν πληροφορίες για τον Λουδοβίκο Μπράιγ, εφευρέτη του προαναφερόμενου συστήματος, προσπάθησαν να αναγνωρίσουν σύμβολα και να διαβάσουν όπως ακριβώς επιτάσσει το σύστημα braille, αξιοποιώντας την αφή τους. Σε αυτό το σημείο καθοριστική ήταν η συνδρομή της εκπαιδευτικού παράλληλης στήριξης κ. Αναγνωστάκη Ιωάννας,  προκειμένου να γράψουν τα παιδιά στη γραφομηχανή Braille αλλά και να διαλευκάνει πολλές απορίες των παιδιών αναφορικά με την εκπαίδευση των παιδιών με προβλήματα όρασης. Μέσα από την παρουσίαση και προσομοιώσεις της καθημερινότητας των ατόμων με οπτική αναπηρία, τα παιδιά μπήκαν στη θέση των συνανθρώπων τους και μπόρεσαν να συναισθανθούν τις δυσκολίες τους.
Φτάνοντας στη σημερινή εποχή, την εποχή της τεχνολογίας, οι μαθητές «ξεφύλλισαν» αρκετά ηλεκτρονικά βιβλία με τη βοήθεια του Η/Υ αλλά και τα σχολικά μας εγχειρίδια. Γνώρισαν τον τρόπο λειτουργίας του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και αντάλλαξαν ηλεκτρονικά μηνύματα.
Τέλος είχαν τη χαρά να επισκεφτούν από κοντά τις εγκαταστάσεις των Εκδόσεων «Ίτανος» και να εξοικειωθούν με όλα τα στάδια της εκτύπωσης ενός βιβλίου. Ξεναγήθηκαν σε όλους τους χώρους παραγωγής και παρακολουθήσαν την παρουσίαση ενός παιδικού βιβλίου διαδραστικά με ενεργή συμμετοχή των ίδιων.
Επιπλέον, έζησαν και τη μοναδική εμπειρία μιας διαδικτυακής συνάντησης με τη συγγραφέα κ. Μ. Καριωτάκη, συγγραφέα του βιβλίου “Η κυρία Σιντορέ και η μουσική ορθογραφία”, που πραγματοποιήθηκε στο σχολείο μας. Η προετοιμασία για τη συνάντηση ήταν αρκετά ευχάριστη και δημιούργησε ένα αίσθημα ευφορίας και ανυπομονησίας στα παιδιά. Στα πλαίσια της παρουσίασης του βιβλίου “Η κυρία Σιντορέ” μέσα από τραγούδι, ζωγραφική, θεατρικό παιχνίδι, δραματοποίηση, η μέρα της συνάντησης εξελίχθηκε όχι μόνο δημιουργική αλλά και συναρπαστική. Τα παιδιά συνομίλησαν με τη συγγραφέα, εκδήλωσαν τα αισθήματά τους και τις απόψεις τους σχετικά με το περιεχόμενο του βιβλίου και τους ήρωές του και έθεσαν ερωτήματα. Τέλος με τη βοήθεια της κυρίας Καριωτάκη - Σιντορέ δημιούργησαν το δικό τους τραγούδι με τα ουδέτερα σε -ι.
Ολοκληρώνοντας το ταξίδι μας καταλήξαμε πάλι στον συναρπαστικό κόσμο των κόμικς. Αυτή τη φορά τα παιδιά χωρισμένα σε έξι ανομοιογενείς ομάδες σύμφωνα με τους μεγάλους σταθμούς της γραφής που εξετάσαμε (σπηλαιογραφίες, Ιερογλυφική γραφή, κρητικές γραφές, αρχαίο ελληνικό αλφάβητο, Βυζαντινοί γραφείς, τυπογραφία) δημιούργησαν τα δικά τους κόμικς σε έντυπη αλλά και σε  ηλεκτρονική μορφή.  
Αξιολόγηση - Ανατροφοδότηση
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας μέσα στον χρόνο και τους λαούς, καταγράψαμε τις απόψεις και τις δράσεις των παιδιών. Μελετήσαμε τις εργασίες τους και τις αντιπαραβάλλαμε με τις μαθησιακές επιδιώξεις που θέσαμε αρχικά. Μετά την ολοκλήρωση του σχεδίου εργασίας προβήκαμε σε γενική αποτίμηση των γνώσεων που κατακτήθηκαν, των στάσεων που υιοθετήθηκαν και των δεξιοτήτων που αναπτύχθηκαν. Με τη βοήθεια του  διαδικτυακού  εργαλείου  http://www.purposegames.com/ μικροί και μεγάλοι παίξαμε, νιώσαμε τη χαρά της επιτυχίας και επιβεβαιώσαμε τις γνώσεις μας. Σημαντικότερο όλων ήταν ότι παιδιά και παιδαγωγοί απολαύσαμε πραγματικά αυτό το ταξίδι!
Ευχαριστίες
Ευχαριστούμε θερμά τον σύμβουλο 1ης Περιφέρειας Π/θμιας Εκπ/σης Ηρακλείου, κ. Πολυχρόνη Σιφακάκη για την παραχώρηση του εκπαιδευτικού φακέλου και γιατί στήριξε όλο πρόγραμμα από την έναρξη ως το τέλος.
Ευχαριστούμε ακόμα τον κ. Γεώργιο Περικλειδάκη, Προϊστάμενο Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης Π/θμιας Εκπ/σης Κρήτης για τον δανεισμό της μουσειοσκευής, καθώς και τον κ. Γεώργιο Μαρκατάτο, υπεύθυνο προγραμμάτων σχολικών δραστηριοτήτων, για τη συμμετοχή μας στο φεστιβάλ μαθητικής δημιουργίας.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλουμε στον Δρ. Μηνά Τσικριτσή, για την παρακολούθηση του κύκλου σεμιναρίων για εκπαιδευτικούς, αλλά κυρίως για την αφοσίωσή του και την αγάπη του για τις κρητικές γραφές, που κατάφερε να μας μεταδώσει.
Ευχαριστούμε επίσης τον κύριο Μανώλη Γραμματικάκη και την κυρία Ρούλα Γκίκα για όλα όσα προσέφεραν με ανιδιοτέλεια, μεράκι, κέφι, αγάπη και σεβασμό στα παιδιά.
Ένα ακόμα ευχαριστώ στην κυρία Μαρία Καριωτάκη, συγγραφέα του βιβλίου “Η κυρία Σιντορέ και η μουσική ορθογραφία”, γιατί μέσα από τη διαδικτυακή συνάντηση προσέφερε στα παιδιά την εμπειρία της γνωριμίας με έναν συγγραφέα, καλλιεργώντας τη θετική στάση απέναντι στο βιβλιο και στη συγγραφή.
Τέλος, ευχαριστούμε από καρδιάς τις εκπαιδευτικούς παράλληλης στήριξης, Ιωάννα Αναγνωστάκη, Ολυμπία Δέλλιου και Μαρία Σαββάκη, γιατί στάθηκαν ακούραστοι αρωγοί και συνοδοιπόροι μας σ’ αυτό το ταξίδι.
Αναφορές
  • Δεδούλη, Μ. (2001). Βιωματική Μάθηση - Δυνατότητες αξιοποίησης της στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων , σσ. 145-159.
  • Ζωγόπουλος, Ε. (2013). Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας και η συμβολή των ΤΠΕ. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ: 105-106, σσ.60
  • Κατεβάογλου, Σ. (2014, Φεβρουάριος 7). 30 Web 2.0 Εφαρμογές για την τάξη. Ανάκτηση Μάιος 5, 2016, από Κέντρο Πληροφορικής & Νέων Τεχνολογιών Σάμου
  • Ματσαγγούρας, Η. (2000). Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση: Για το καθημερινό μάθημα και τα προγράμματα του ολοήμερου σχολείου, τα περιβαλλοντικά, τα πολιτιστικά και τα ευρωπαϊκής συνεργασίας. Αθήνα : Γρηγόρης
  • Τζιµογιάννης Α. & Σιόρεντα Α. (2007). Το ∆ιαδίκτυο ως εργαλείο ανάπτυξης της κριτικής σκέψης, στο Κουλαϊδής Β. (επιµ.), Σύγχρονες θεωρίες για την ανάπτυξη της κριτικής- δηµιουργικής σκέψης, 355-374, Αθήνα ΟΕΠΕΚ.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου