Ιχνηλατώντας το Ενετικό Ηράκλειο (Webquest-ιστοεξερεύνηση)

Αξιοποίηση των μουσείων και της πολιτιστικής κληρονομιάς σε τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο σαν πηγές διδασκαλίας με την εφαρμογή βιωματικών δραστηριοτήτων εκτός τάξης και τη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών για την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής μάθησης

Κοσμάς Μίζης

5ο Δημοτικό Σχολείο Νέας Αλικαρνασσού  

Περίληψη

Η παρούσα εισήγηση πραγματεύεται τον σημαίνοντα ρόλο που διαδραματίζει πλέον η εξέλιξη των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (Τ.Π.Ε.) στη μαθησιακή διαδικασία. Ένα από τα πιο ισχυρά και συνάμα εύχρηστα εργαλεία των ΤΠΕ αλλά και του e-learning είναι και το διαδίκτυο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πηγή άντλησης πληροφοριών. Η Ιστοεξερεύνηση είναι ένα ευέλικτο εργαλείο διδασκαλίας και μάθησης (e-learning) που βασίζεται στη χρήση του διαδικτύου. Πρόκειται για μια μαθησιακή δραστηριότητα, η οποία επικεντρώνεται ως επί το πλείστον στην αξιοποίηση της πληροφορίας, με σκοπό την ανάλυση ενός φάσματος πληροφοριών και στη συνέχεια στο μετασχηματισμό τους σε νέα γνώση. Καταληκτικά η "Ιστοεξερεύνηση" αποτελεί μια μαθητοκεντρικά δομημένη δραστηριότητα, η οποία είναι προσανατολισμένη στην έρευνα. Επιπρόσθετα το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών που μεταχειρίζονται οι μαθητές είναι προϊόν αναζήτησης σε πηγές και δικτυακούς τόπους που έχει επιλέξει και αξιολογήσει ως προς την χρηστικότητα, την ποιότητα και την εγκυρότητα εκ των προτέρων ο εκπαιδευτικός (Dodge,1995α).

Ιχνηλατώντας το Ενετικό Ηράκλειο (Webquest-ιστοεξερεύνηση)

Λέξεις κλειδιά

Αξιοποίηση πολιτιστικής κληρονομιάς, Διαδίκτυο, Ιστοεξερεύνηση (WebQuest), αξιοποίηση πληροφορίας, αξιολόγηση πληροφοριών.

Κατηγορία προγράμματος

Πολιτιστικών θεμάτων

Εισαγωγή

Η θεωρητική σύλληψη του όρου WebQuest ως διδακτικής τεχνικής έλαβε χώρα το 1995 από τον Bernie Dodge στο San Diego State University, ενώ η αντίστοιχη απόδοσή της στην ελληνική ορολογία είναι «Ιστοεξερεύνηση», η οποία και επικράτησε της άλλης απόδοσής της ως «Δικτυακή Αποστολή». Ουσιαστικά πρόκειται για μια δραστηριότητα που διαπνέεται από μαθητοκεντρική προσέγγιση, είναι προσανατολισμένη στη διερεύνηση, στην έρευνα της οποίας οι επιζητούμενες πληροφορίες από τους μαθητές προέρχονται από μια ενδελεχή και καλοσχεδιασμένη αναζήτηση και αξιολόγηση από τον ίδιο τον εκπαιδευτικό των παρατιθέμενων δικτυακών πηγών και τόπων (Dodge,1995α).

Ο σχεδιασμός της λαμβάνει χώρα με τέτοιο τρόπο ώστε να αξιοποιείται εποικοδομητικά ο χρόνος που οι μαθητές αφιερώνουν στην έρευνα εστιάζοντας πιο πολύ στην αξιοποίηση των πληροφοριών μέσα από την ενεργοποίηση ανώτερων νοητικών διεργασιών όπως η σύνθεση, η αντιπαράθεση, ο στοχασμός και ο αναστοχασμός πάνω στην πληροφορία που εντόπισαν και τον τρόπο αξιοποίησής της (Dodge,2001α∙Γαβριλάκης&Λιαράκου,2012-2013). Ανάλογα με τους διδακτικούς στόχους που οι Ιστοεξερευνήσεις καλούνται να εκπληρώσουν διακρίνονται σε βραχυπρόθεσμες που διαρκούν μερικές διδακτικές ώρες και σε μακροπρόθεσμες που έχουν διάρκεια από μια βδομάδα ως ένα μήνα (Dodge,1995β). Δείκτης ποιότητας της ιστοεξερεύνησης είναι ο βαθμός στον οποίο η επιλογή των προτεινόμενων ιστοτόπων επιδεικνύεται συναφής με το θέμα, διασφαλίζει την εγκυρότητα της πληροφορίας, ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα των μαθητών και τέλος εξασφαλίζει την καταλληλότητα σχετικά με την ηλικία των μαθητών. Η ορθά δομημένη ιστοεξερεύνηση επικουρεί τους μαθητές να αρχίσουν την εξερεύνηση από τους προτεινόμενους ιστότοπους και τις πηγές και στη συνέχεια να προχωρήσουν στην κριτική προσέγγιση της πληροφορίας με την ενεργοποίηση των ανώτερων νοητικών διεργασιών προκειμένου να μετασχηματίσουν και να εφαρμόσουν την πληροφορία στην αποστολή που τους έχει ανατεθεί. Συνεπώς ένα άλλο χαρακτηριστικό της ορθής ιστοεξερεύνησης αποτελεί η αναπλαισίωση της γνώσης μέσα από τον μετασχηματισμό της νέας πληροφορίας σε νέα γνώση (Dodge,2001α).

Η δημιουργία μιας ιστοεξερεύνησης (WebQuest) περιλαμβάνει τα εξής Τμήματα – Φάσεις (Yoder,2005):

• Εισαγωγή (Introduction)

Δίνονται οι σχετικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την εργασία, ώστε να προκληθεί το ενδιαφέρον των μαθητών. Επίσης γίνεται η κατάλληλη οργάνωση του πλαισίου εργασίας.

• Εργασία (Task)

Περιγράφεται το τελικό προϊόν της δραστηριότητας, γι΄αυτόν τον λόγο η φάση αυτή αποτελεί το σημαντικότερο και δυσκολότερο μέρος της ιστοεξερεύνησης. Στην ουσία περιγράφει τους μαθησιακούς στόχους που θέτει ο σχεδιαστής της δραστηριότητας και αναλύει τις βασικές ενέργειες των μαθητών.

• Αξιολόγηση (Evaluation)

Περιλαμβάνει τον τρόπο με τον οποίο θα αξιολογηθούν οι μαθητές.

Τα κριτήρια σύμφωνα με τον Dodge στο Rubric for Evaluating WebQuests (Dodge, 2001β) πρέπει να είναι, ως προς την εργασία (Task) που έχει ανατεθεί:

            δίκαια

            σαφή

            βάσιμα

            ξεκάθαρα

• Συμπέρασμα (Conclusion)

Περιλαμβάνει τη συζήτηση των αποτελεσμάτων και ενδεχομένως τον Προσδιορισμό των επεκτάσεων του συγκεκριμένου WebQuest.

• Σελίδα Δασκάλου (Teacher's corner)

Επιδιώκει να εμπνεύσει και να βοηθήσει άλλους εκπαιδευτικούς που θα ήθελαν να χρησιμοποιήσουν την τεχνική της ιστοεξερεύνησης.

• Πηγές (Resources)

Περιλαμβάνει τις πηγές που θα χρησιμοποιήσουν οι μαθητές και έχει ως στόχο να γίνει επεξεργασία της πληροφορίας και όχι τόσο ο εντοπισμός της.

Η σχετική βιβλιογραφία αναφορικά με τα πλεονεκτήματα της Ιστοεξερεύνησης αναφέρει ότι καταφέρνει να διατηρεί του μαθητές προσηλωμένους στον στόχο, να υποστηρίζει την κριτική σκέψη, την αναζήτηση της γνώσης και τη συνεργασία, να προωθεί την οικοδόμηση γνώσεων και τέλος να βελτιώνει τη δημιουργικότητα των μαθητών.

Σκοπός και στόχοι

Οι απώτεροι διδακτικοί στόχοι της όλης δράσης είναι οι μαθητές:

1. Να αναπτύξουν την ηλεκτρονική εκπαίδευση και τον ηλεκτρονικό αλφαβητισμό.
2. Να έρθουν σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον με βιωματικές δραστηριότητες εκτός τάξης (Outdoor activities).
3. Να εξερευνήσουν την Ευρώπη μέσα από τα μουσεία, και τις πόλεις-μουσεία με τη χρήση της τεχνολογίας αλλά και με βιωματικές δραστηριότητες μέσα και έξω από την τάξη.

Κατά τα διάρκεια της υλοποίησης του σχεδίου, όμως, και στα πλαίσια της ενίσχυσης της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης και του ηλεκτρονικού αλφαβητισμού των μαθητών πάνω στην οποία στηρίχτηκε και η όλη συλλογιστική του σεμιναρίου Smile Erasmus+KA1 που παρακολούθησα στην Κωνσταντινούπολη εισήχθη η χρήση της ιστοεξερεύνησης ως ενός ισχυρού εργαλείου του e-learning. Αφού μοιράστηκα με τους μαθητές μου τις εμπειρίες και τις γνώσεις που αποκόμισα τους ζήτησα τη βοήθειά τους στην ιστοεξερεύνηση που μου ανατέθηκε ως παραγόμενο προς αξιολόγηση από τους επιμορφωτές μου στο σεμινάριο Smile. Πραγματικά οι μαθητές μου ενθουσιάστηκαν στην ιδέα να με βοηθήσουν στο εγχείρημα και κατά αυτόν τον τρόπο αναπτύχτηκε η προς παρουσίαση δράση! Οι μαθητές ενθουσιάστηκαν που μοιράστηκα τον προβληματισμό μου μαζί τους κυρίως που θα με βοηθούσαν στη δική μου «αποστολή» επιτελώντας τη δική τους!

Οι στόχοι της ιστοεξερεύνησης είναι οι εξής:

Ως προς τα μαθησιακά αποτελέσματα:

• Να αναπτύξουν τον ψηφιακό γραμματισμό και την ιστορική συνείδηση.
• Να οικοδομήσουν τη γνώση τους σχετικά με την ενετική περίοδο του Ηρακλείου.

Ως προς τις δεξιότητες:

• Να εξασκήσουν την επιτυχημένη πλοήγηση στο διαδίκτυο.

Ως προς τις ικανότητες:

• Να αναπτύξουν περαιτέρω τις γνωστικές, κοινωνικές, μεταγνωστικές, συναισθηματικές αλλά και τις ικανότητες e-learning μέσα από τη συνεργασία των ομάδων.

Ως προς την προστιθέμενη γνώση:

• Να αναπτύξουν την κριτική σκέψη, τη συνεργασία και την αξιοποίηση των πληροφοριών που απαντούν στην αναζήτησή τους.
• Να επεξεργαστούν το πρωτογενές υλικό και να το μετασχηματίσουν για την οικοδόμηση νέας γνώσης.
• Να οξυνθεί η δημιουργικότητα των μαθητών.

Περιγραφή δράσης

Η ιστοεξερεύνηση στηρίζεται στην εποικοδομιστική θεωρία μάθησης. Η κονστρουκτιβιστική (εποικοδομητική) προσέγγιση της μάθησης υποστηρίζει πως το κάθε άτομο οικοδομεί με έναν μοναδικό για τον καθένα τρόπο τη δική του πραγματικότητα μέσα από τις εμπειρίες του, τις πεποιθήσεις του και τις προϋπάρχουσες γνώσεις του. Η εποικοδομητική θεωρία έχει ως θεμελιώδεις αρχές την ενθάρρυνση συνεργατικών δραστηριοτήτων που προωθούν την ενεργητική και ανακαλυπτική μάθηση, τον σεβασμό στη διαφορετική προσέγγιση πάνω σε ένα θέμα και την έμφαση στις «αυθεντικές» προβληματικές καταστάσεις (Burbules,2000). Πρόκειται, δηλαδή, για μια προσέγγιση και συνάμα πρακτική που παρουσιάζει πολλαπλά οφέλη ενώ παράλληλα προωθεί ενεργητικές και σύνθετες στάσεις απέναντι στο φαινόμενο της μάθησης. Επιπρόσθετα η συνεργασία των μαθητών με τη χρήση του υπολογιστή και η συλλογική εργασία στον υπολογιστή είναι δύο όροι που έχουν εισαχθεί στη βιβλιογραφία για να περιγράψουν τις συνεργατικές διαδικασίες μάθησης με τη χρήση των Τ.Π.Ε. (Σολωμονίδου,2002). Όταν οι Νέες Τεχνολογίες μέρος των οποίων είναι και τα εργαλεία του e-learning χρησιμοποιούνται στη σχολική τάξη ως εργαλείο μάθησης, ο συνδυασμός μαθητοκεντρικής διδασκαλίας και συνεργατικών δραστηριοτήτων μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικά μαθησιακά αποτελέσματα (Crook, 1994). Τόσο ο εποικοδομητισμός, όσο και η συνεργατική μάθηση μέσω του εποικοδομησμού, βρίσκουν εφαρμογή στο webquest που είναι ουσιαστικά η μέθοδος project με την αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών και κυρίως του διαδικτύου.

Μέσα από αυτήν την παρούσα ιστοεξερεύνηση οι μαθητές κλήθηκαν να αναλάβουν δράση και να μελετήσουν την περίοδο της Ενετοκρατίας στην Κρήτη και πιο συγκεκριμένα στο Ηράκλειο, προκειμένου να οικοδομήσουν τη δική τους γνώση για τη συγκεκριμένη περίοδο. Αρχικά κατά τη φάση της Εργασίας (Task) τους περιγράφηκε η αποστολή τους η οποία ήταν να συνδράμουν το έργο της Διευθύντριας του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης να δημιουργήσει ενδιαφέρουσες εκπαιδευτικές δραστηριότητες για μαθητές! Στη συνέχεια στη φάση της Διαδικασίας (Process) χωρίστηκαν σε τέσσερις (4) ομάδες κάθε μια εκ των οποίων ανέλαβε να φέρει εις πέρας μια «αποστολή». Η 1η ομάδα ανάλαβε να σχεδιάσει μια διαδρομή με τα πιο σημαντικά βενετσιάνικα μνημεία της πόλης του Ηρακλείου και πιο συγκεκριμένα το φρούριο, τα τείχη, τα ναυπηγεία και το διοικητικό κέντρο των Ενετών τη Λότζια. Η 2η ομάδα είχε ως αποστολή να δημιουργήσει ένα σεντούκι των αναμνήσεων που θα περιείχε διάφορα αντικείμενα καθημερινής χρήσης της βενετσιάνικης αριστοκρατίας από την περίοδο της Ενετοκρατίας. Η 3η ομάδα είχε αναλάβει την αποστολή να σκιαγραφήσει την προσωπικότητα του Ελ Γκρέκο (Δομήνικος Θεοτοκόπουλος) και του Βιτσέντζου Κορνάρου. Τέλος η 4η ομάδα είχε ως αποστολή να επιλέξει τις πιο αντιπροσωπευτικές ζωγραφιές του Ελ Γκρέκο για παιδιά της ηλικίας τους. Με απώτερο σκοπό οι μαθητές να πειραματιστούν εικαστικά και να τις ζωγραφίσουν με τη βοήθεια πραγματικών ζωγράφων της πόλης του Ηρακλείου στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της πόλης (σύμφωνα με την αποστολή που τους είχε ανατεθεί από τη διευθύντρια του Ιστορικού Μουσείου η Δημοτική Βιβλιοθήκη είχε αποφασίσει να έχει μια μόνιμη συλλογή με έργα του Ελ Γκρέκο και οι μαθητές θα μπορούσαν να έρθουν σε επαφή με την παρακαταθήκη του μεγάλου ζωγράφου στα πλαίσια εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων).

Κατά τη φάση της Αξιολόγησης (Evaluation) η 1η ομάδα χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες που συνέλεξε κατά τη διάρκεια της ιστοεξερεύνησης και μετά από συζήτηση και στοχασμό αποφάσισε ότι θα ήταν πιο ενδιαφέρον και παραγωγικό να κατασκευάσουν μια μακέτα με τα σημαντικότερα ενετικά μνημεία του Ηρακλείου. Κατά τη γνώμη τους η μακέτα δίνει στη δυνατότητα στους μαθητές να βρεθούν σε άμεση αλληλεπίδραση με αυτά και να τα νιώσουν πιο οικεία εφόσον θα μπορούσαν πριν τα συναντήσουν στην πραγματικότητα να τα   «συναντήσουν» και να τα περιεργαστούν μέσω της μακέτας. Η κατασκευή απαίτησε ένα μήνα και έλαβε χώρα τόσο στην τάξη αλλά κατά κύριο λόγω το απόγευμα στο σπίτι των παιδιών, ενώ ο ρόλος του εκπαιδευτικού ήταν καθαρά συμβουλευτικός και εμψυχωτικός. Η 2η ομάδα δημιούργησε ένα ηλεκτρονικό βιβλίο με την αξιοποίηση των πληροφοριών που υπήρχαν στις διευθύνσεις του διαδικτύου, οι οποίες τους είχαν δοθεί εστιάζοντας στην κρητική ενδυμασία της εποχής! Η 3η ομάδα ομάδα χρησιμοποίησε το εργαλείο του e-learning Q-R codes με το οποίο τα μέλη της σκιαγράφησαν την προσωπικότητα του Ελ Γκρέκο και του Βιτσέντζου Κορνάρου. Επίσης χρησιμοποίησαν τον κειμενογράφο που αποτελεί ένα ανοικτό και ευέλικτο εκπαιδευτικό εργαλείο, για να καταγράψουν τις ερωτήσεις που θα έκαναν εάν συναντούσαν τις δυο μεγάλες αυτές προσωπικότητες. Επιπρόσθετα εκφράστηκαν εικαστικά, μιας και αφενός ζωγράφισαν αλλά και αφετέρου δημιούργησαν με πηλό την προτομή του Ελ Γκρέκο. Η 4η ομάδα κατέγραψε στον κειμενογράφο τα αποτελέσματα της «ιστοεξερεύνησής» της σχετικά με τα έργα του Ελ Γκέκο τα οποία –κατά τη γνώμη τους- είναι πιο προσιτά γα τους μαθητές της δικής τους ηλικίας. Πιο συγκεκριμένα επέλεξαν τα εξής έργα: τη στέψη της Θεοτόκου, τη θεραπεία του Τυφλού, τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, την Αγία Οικογένεια μαζί με την Αγία Άννα και τον Βαπτιστή και τον Ιησού αίρων τον Σταυρό. Μάλιστα αιτιολόγησαν την επιλογή τους δρώντας ως «μικροί κριτικοί τέχνης», τονίζοντας ότι επέλεξαν τους συγκεκριμένους πίνακες, διότι αφενός ήταν οι πιο «φωτεινοί» και με εντονότερα χρώματα πίνακες και αφετέρου τους γέμιζαν ωραία συναισθήματα σε αντίθεση με τους άλλους τους πιο σκοτεινούς. Ακόμη δημιούργησαν ένα κολάζ με τα προαναφερθέντα έργα που επέλεξαν τα οποία και θεώρησαν ως τα ομορφότερα κατά τη γνώμη τους έργα του Ελ Γκέκο.

Κατά τη φάση των Συμπερασμάτων (Conclusion) έγινε στην ολομέλεια της τάξης η συζήτηση των αποτελεσμάτων. Παράλληλα οι μαθητές εξέφρασαν τις εμπειρίες τους και τις γνώσεις που αποκόμισαν από την ενεργή συμμετοχή τους στην όλη δράση. Τέλος τονίστηκε ότι μεγαλύτερη σημασία έχει η επεξεργασία της πληροφορίας και όχι τόσο ο εντοπισμός της, ούτως ώστε ο κάθε μαθητής να οικοδομήσει τη δική του γνώση μετασχηματίζοντας την πληροφορία σε νέα γνώση.

Καταληκτικά διαπιστώνεται πως η ιστοεξερεύνηση ως δραστηριότητα μάθησης είναι ενδιαφέρουσα και διασκεδαστική, παράλληλα δε αναπτύσσει δεξιότητες και ικανότητες (Lipscomb,2003). Κι αυτό διότι οι μαθητές ασκήθηκαν στις δραστηριότητες αξιοποίησης και επεξεργασίας πληροφοριών από τον παγκόσμιο ιστοχώρο για να φέρουν εις πέρας την «αποστολή» τους. Εργάστηκαν συνεργατικά στα πλαίσια των ομάδων και όλα τα μέλη συνέβαλαν στο τελικό προϊόν με την προσωπική συμμετοχή τους. Ακόμη ανέπτυξαν την κριτική σκέψη τους, αφού εξήγαγαν συμπεράσματα και κατέγραψαν στον κειμενογράφο προτάσεις προκειμένου να ολοκληρώσουν την αποστολή τους με τη συγγραφή άρθρων αλλά και με τη χρήση των εργαλείων του e-learning (q-r codes). Εν κατακλείδι η ιστοξερεύνηση συνέβαλε ώστε οι μαθητές να δραστηριοποιηθούν τόσο ως μονάδες όσο και ως ομάδες για να ολοκληρώσουν την «αποστολή» τους.

Ευχαριστίες

Για την υλοποίηση του παρόντος σχεδίου δράσης υπήρξε καθοριστική η αρωγή:

• της συζύγου μου Πλούμπη Έλσας -δασκάλας- για την αμέριστη συμπαράσταση, στήριξη και υπομονή της,
• της διευθύντριας του 5ου Δημ Σχ. Νέας Αλικαρνασσού κας Κουσκουρίδα Φραγκούλας για την υποστήριξη και την παροχή τεχνικών συμβουλών,
• του καθηγητή πληροφορικής του 5ου Δημ Σχ. Νέας Αλικαρνασσού κ Κουρτικάκη Μανώλη.

Αναφορές

• Burbules, N.,(2000). Constructivism: Moving beyond the impasse. In D. C. Phillips (Ed.), Constructivism in education: National society for the study of education (NSSE) yearbook (pp. 308-330). Chicago: University of Chicago Press.
• Crook, C.,(1994). Computers and the Collaborative Experience of Learning. London: Routledge.
• Dodge B. (1995β). Από Some Thoughts About WebQuests. San Diego State University Department of Educational Technology.
• Dodge B. (2001α). Focus: Five Rules for Writing a Great WebQuest. Learning &
• Leading with Technology, 28(8), 6-9, International Society for Technology in Education.
• Dodge B. (2001β). Από A Rubric for Evaluating WebQuests. Lipscomb, G. B. (2003). I Guess it was Pretty Fun: Using WebQuests in the Middle School Classroom. Clearing House, 76(3), 52-55.
• Dodge, B. (1995α). WebQuests: A technique for Internet-based learning. Distance Educator, 1, 10-13.
• Lipscomb, G. B. (2003). I Guess it was Pretty Fun: Using WebQuests in the Middle School Classroom. Clearing House, 76(3), 52-55.
• MacGregor, S. K., & Lou, Y. (2004). WebBased Learning: How Task Scaffolding and Web Site Design Support Knowledge Acquisition. Journal of Research on
• Technology in Education, 37(2), 161-175.
• March T. (2003). The Learning Power of WebQuests. Educational Leadership, Association for Supervision & Curriculum Development, 61(4), 42-47. Oser, F.K. (1994). Moral perspectives on teaching. Review of Research in Education,
• 20, 57-128.
• Yoder M.B. (2005). Inquiry Based Learning Using the Internet: Research, Resources, WebQuests. 19th Annual Conference on Distance Teaching and Learning. The Board of Regents of the University of Wisconsin System.
• Γαβριλάκης Κ. & Λιαράκου Γ. (2012-2013). Η Ιστοεξερεύνηση. Εκπαιδευτικό υλικό προγράμματος επιμόρφωσης στις καινοτόμες μεθοδολογικές και διδακτικές προσεγγίσεις στη σύγχρονη εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
• Ευθύμης, Στ., Γρίλλιας, Α., και Πήλιουρας, Π. (2008). Η αξιοποίηση των ΤΠΕ στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση μέσω Ιστοεξερεύνησης. Μια εφαρμογή στη μελέτη του προβλήματος του Γλυκού Νερού της Γης. 4ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Ναύπλιο
• Οικονόμου, Β. Η τεχνολογία στην εκπαίδευση. Ιστοεξερεύνηση (WebQuest). 22 Δεκεμβρίου, 2011.
• Σολομωνίδου, Χ.(2002). Εφαρμογή Σύγχρονων Περιβαλλόντων Μάθησης με τη χρήση των ΤΠΕ στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.