Τετάρτη 25 Μαΐου 2016

Όταν κοιτάς από ψηλά...!


Το περιβάλλον ως τέχνη, ως έκθεμα και ως αφήγηση

Στέλα-Μαρίνα Κωστάκη

45ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου

Περίληψη


Με το πρόγραμμα «Όταν κοιτάς από ψηλά…!», το οποίο εντάσσεται στο πλαίσιο της διαθεματικότητας, επιχειρήθηκε η προσέγγιση του περιβάλλοντος μέσω της τέχνης. Η λογοτεχνία, η ζωγραφική, η γλυπτική, η μουσική, ο κινηματογράφος, το θέατρο επιστρατεύτηκαν για την επεξεργασία διαφόρων περιβαλλοντικών θεμάτων. Οι μαθητές μέσω του κινηματογράφου και της μουσικής ευαισθητοποιήθηκαν σχετικά με το πρόβλημα της αύξησης των αδέσποτων ζώων, ενώ, με τη σειρά τους, προσπάθησαν να ευαισθητοποιήσουν τους συμμαθητές και την τοπική κοινωνία μέσω της δημιουργίας πανό και έντυπου ενημερωτικού υλικού. Οι έννοιες της ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης υλικών ενέπνευσαν τη δημιουργία διαφόρων εικαστικών έργων, ενώ επιχειρήθηκε η γνωριμία με το οικοσύστημα του βουνού και η καλλιέργεια των εννοιών «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» και «Ενεργός Πολίτης» με όχημα το έργο του Ζαχαρία Παπαντωνίου «Τα Ψηλά Βουνά». Το πρόγραμμα υποστηρίχθηκε και συντονίστηκε μέσω των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας καθώς οι μαθητές κλήθηκαν να συνεργαστούν και να επικοινωνήσουν εξ αποστάσεως και σε ασύγχρονο χρόνο για την ολοκλήρωση των εργασιών τους.



Λέξεις κλειδιά
Περιβαλλοντική εκπαίδευση, τέχνη, ενεργοί πολίτες, τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας
Κατηγορία προγράμματος
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Εισαγωγή
Η τέχνη είναι αναπαράσταση της ζωής και της φύσης. Φέρνει τον άνθρωπο σε ισορροπία με τον γύρω κόσμο και συμβάλλει στην κατανόηση του κόσμου αυτού. Παράλληλα βοηθά στην επικοινωνία των ανθρώπων. Η τέχνη, παρόλο που διαφέρει από εποχή σε εποχή, από κοινωνία σε κοινωνία κι από άνθρωπο σε άνθρωπο, έχει τη δύναμη να κάνει κάποιον να νιώσει καλύτερα. Καλλιεργεί τη φαντασία, τη δημιουργική σκέψη και τη διαφορετική θεώρηση του κόσμου που μας περιβάλλει, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για έναν κόσμο χωρίς βία και εκμετάλλευση.
Η σπουδαιότητα της ύπαρξης δημιουργικών ανθρώπων στις μέρες μας αυξάνεται δεδομένης της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής συγκυρίας. Για να αλλάξει η κοινωνία χρειάζονται άνθρωποι δημιουργικοί, που ξέρουν να χρησιμοποιούν την επινόησή τους. Η δημιουργικότητα είναι συνώνυμο της αποκλίνουσας σκέψης η οποία είναι ικανή να σπάει συνεχώς τα σχήματα της συνήθειας, της απόλυτης λογικής και των κοινωνικών πιέσεων, να υπερνικά τον φόβο του σφάλματος και την ανασφάλεια της έλλειψης ταλέντου. Η αποκλίνουσα σκέψη συνεπάγεται έναν νου συνεχώς σε εγρήγορση και ικανό να αντεπεξέλθει σε κρίσεις. Πλέον υποστηρίζεται πως η δημιουργικότητα είναι καθολικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό που μπορεί να αυξηθεί με την κατάλληλη εκπαίδευση (Κωστάκη, 2014).
Πέρα από τα επίσημα θεσμοθετημένα προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας, ο εκπαιδευτικός οφείλει να αναζητά σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα δημιουργικές ιδέες και να εφαρμόζει τις δικές του δημιουργικές προσεγγίσεις της διδακτέας ύλης. Αυτό το καταφέρνει συνδυάζοντας τεχνικές, αναδεύοντας και ανανεώνοντας διαρκώς το διδακτικό υλικό του και εμπλουτίζοντας το υπάρχον αναλυτικό πρόγραμμα της εκπαίδευσης με καινοτόμες δράσεις που ανταποκρίνονται στη δημιουργική διάσταση της ανθρώπινης ευφυΐας. Στην κατεύθυνση αυτή προσανατολίζεται η έννοια στη διαθεματικότητας η οποία παρέχει πρόσφορο έδαφος για δημιουργικές δραστηριότητες εμπλέκοντας όλα τα γνωστικά αντικείμενα (ό.π.).
Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, σύμφωνα με τις αρχές της διαθεματικότητας, οι μαθητές προσέγγισαν διάφορα περιβαλλοντικά θέματα μέσω της λογοτεχνίας, της μουσικής, του κινηματογράφου, της ζωγραφικής, της γλυπτικής, του κουκλοθέατρου. Άλλοτε το περιβάλλον αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και προσεγγίστηκε μέσω των τεχνών (εικαστικές αναπαραστάσεις ζώων και τοπίων, λογοτεχνικές αφηγήσεις, κλπ) κι άλλοτε οι τέχνες συνέδραμαν την καλύτερη προσέγγιση περιβαλλοντικών θεμάτων (ευαισθητοποίηση κοινού για τα αδέσποτα, καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης και ενεργών πολιτών μέσω της λογοτεχνίας, φιλαναγνωστικών δράσεων, δραματοποίησης κ.ά.).
Σκοπός και στόχοι
Σκοπός του προγράμματος ήταν να συνειδητοποιήσουν οι µαθητές τη σχέση του ανθρώπου µε το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον του και, μέσω της τέχνης, να ευαισθητοποιηθούν για τα προβλήµατα που συνδέονται µε αυτό και να δραστηριοποιηθούν, ώστε να συµβάλουν στη γενικότερη προσπάθεια αντιµετώπισής τους.  
Σε αυτό το πλαίσιο, το πρόγραμμα εναρμονίζεται πλήρως με τα ενιαία αναμορφωμένα προγράμματα σπουδών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΔΕΠΠΣ) και τα αναλυτικά προγράμματα (ΑΠΣ) επιμέρους γνωστικών αντικειμένων. Στη Γλώσσα συνδέεται ιδίως με τις ενότητες: “Ο φίλος μας το περιβάλλον”, “Η ζωή στην πόλη”, “Τα ζώα που ζουν κοντά μας”, “Μυστήρια – επιστημονική φαντασία”, “Παιχνίδια”, “Κατασκευές”, “Ταξίδια στο διάστημα”. Στα Μαθηματικά συνδέεται κυρίως με τα κεφάλαια που πραγματεύονται μοτίβα, γεωμετρία, αριθμούς και πράξεις καθώς και προβλήματα. Οι Ενότητες Β και Γ της Γεωγραφίας υπηρετούνται από το πρόγραμμα, ενώ και στη Φυσική οι ενότητες  Θερμότητα, Φως, Ήχος εμπίπτουν στη θεματολογία του. Σύνδεση παρατηρείται και με την Ιστορία, κυρίως δε με το κεφάλαιο της βυζαντινής τέχνης, καθώς και με το κεφάλαιο των Θρησκευτικών: “Δημιουργώντας έναν όμορφο κόσμο”. Το πρόγραμμα εντάσσεται στο πλαίσιο του μαθήματος ΚΠΑ σε ό,τι αφορά στο κεφάλαιο “Ο ενεργός πολίτης αποφασίζει, συμμετέχει και δρα”, καθώς και σε ενότητες των Εικαστικών, της Μουσικής και της Θεατρική Αγωγής.
Ως προς τους επιμέρους στόχους του προγράμματος, κι εφόσον η τέχνη αποτελεί βασικό πυλώνα του, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης των μαθητών, προσεγγίζοντας τη Γλώσσα, τα Μαθηματικά, τη Φυσική, την Ιστορία, την ΚΠΑ, τα Θρησκευτικά και τη Γεωγραφία με τις κατευθύνσεις που εμπεριέχονται στο ΑΠΣ των Εικαστικών. Πιο συγκεκριμένα, μέσω του πειραματισμού με διαφορετικές τεχνικές και μεθόδους έκφρασης, όπως η δημιουργία πρωτότυπων εικαστικών έργων, επιδιώχθηκε να μάθουν οι μαθητές να παρατηρούν, να ερευνούν και να εκφράζουν προσωπικές σκέψεις, συναισθήματα και βιώματα, καθώς και να σχηματίσουν θετικές στάσεις αναφορικά με την έννοια και τη σπουδαιότητα της τέχνης. Επιπλέον, το πρόγραμμα εμπίπτει στη θεματολογία της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Συνεπώς, σύμφωνα με το σχετικό ΔΕΠΠΣ, κεντρικό στόχο αποτέλεσε η ενίσχυση της οικολογικής τους συνείδησης και η ανάπτυξη της ικανότητάς τους να αντιλαμβάνονται τη φύση με όλες τις αισθήσεις τους, ούτως ώστε να συνειδητοποιήσουν πώς οι ίδιοι αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους και πώς μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους. Παράλληλα, μέσω της ενθάρρυνσης της ενεργούς συμμετοχής τους σε ομαδικές εργασίες γύρω από την τέχνη και το περιβάλλον, επιδιώχθηκε η ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας, ομαδικότητας και υπευθυνότητας καθώς και η ενίσχυση της ικανότητας λήψης αποφάσεων.  
Ο συντονισμός του προγράμματος διευκολύνθηκε και υποστηρίχθηκε από τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνίας (Τ.Π.Ε.). Με τους στόχους του αντίστοιχου ΑΠΣ να υλοποιούνται με διάχυση στα επιμέρους γνωστικά αντικείμενα υιοθετώντας ολιστική προσέγγιση της γνώσης, επιδιώχθηκε η ανάπτυξη της ψηφιακής ικανότητας των μαθητών κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων που αφορούσαν στην τέχνη και στο περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές ασκήθηκαν στη χρήση της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, στην αναζήτηση πληροφοριών από τον παγκόσμιο ιστό και στην αξιοποίηση κατάλληλων web 2.0 εργαλείων, ούτως ώστε να συνειδητοποιήσουν με βιωματικό τρόπο πώς η τεχνολογία μπορεί να συμβάλει στην επίλυση προβλημάτων και την αποτελεσματική λήψη αποφάσεων στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή. Επίσης, προκειμένου να αναγνωρίσουν τη συμβολή της ομαδικής εργασίας στην παραγωγή έργου και τη δυναμική του εποικοδομητικού διαλόγου, οι μαθητές κλήθηκαν να συνεργαστούν και να αξιοποιήσουν τα εργαλεία της Πληροφορικής για να παρουσιάσουν τις παρατηρήσεις, τις σκέψεις και τα συμπεράσματά τους στο πλαίσιο του προγράμματος “Όταν κοιτάς από ψηλά…!”. Με αυτόν τον τρόπο, επετεύχθησαν στόχοι που αντιστοιχούν στις θεματικές ενότητες “Γράφω και ζωγραφίζω”, “Δημιουργώ - Ανακαλύπτω - Ενημερώνομαι”, “Επικοινωνώ ηλεκτρονικά” του μαθήματος των Τ.Π.Ε.
Περιγραφή δράσης
Η σύσταση δανειστικής βιβλιοθήκης λειτούργησε ως εφαλτήριο για το συγκεκριμένο πρόγραμμα, εξασφαλίζοντας τις πρώτες λογοτεχνικές πηγές για την προσέγγιση περιβαλλοντικών θεμάτων. Αρχικά κάποιοι τίτλοι επιλέχθηκαν από την εκπαιδευτικό και, πολύ σύντομα, οι μαθητές, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα, συγκέντρωσαν βιβλία που ήθελαν να μοιραστούν με τους φίλους τους εμπλουτίζοντας σταδιακά τη βιβλιοθήκη με τίτλους ποικίλης θεματολογίας. Για την καλύτερη λειτουργία της βιβλιοθήκης δημιουργήθηκαν απλές καρτέλες δανεισμού, ενώ όλα τα βιβλία καταγράφτηκαν σε λίστα, ώστε να είναι εύκολος ο εντοπισμός κάποιου τίτλου. Αργότερα, η λίστα αυτή ψηφιοποιήθηκε από τους μαθητές καταγράφοντας όλα τα βιβλία της δανειστικής βιβλιοθήκης σε ένα συνεργατικό υπολογιστικό φύλλο (google sheet). Η περίοδος δανεισμού ορίστηκε στη μία εβδομάδα, με δυνατότητα ανανέωσης και για δεύτερη.
Οι μαθητές από την πρώτη μέρα επέδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον τόσο για τη συγκέντρωση πολλών και διαφορετικών βιβλίων, όσο και για την ανάγνωσή τους. Η επιστροφή των βιβλίων στη βιβλιοθήκη συνοδεύτηκε από βιβλιοπαρουσιάσεις γραπτές ή ζωγραφικές. Όλες φιλοξενήθηκαν στον πίνακα ανακοινώσεων έξω από την τάξη, γεγονός που παρακίνησε τους μαθητές να επιμεληθούν περισσότερο τις παρουσιάσεις τους, αφού πια βρίσκονταν σε κοινή θέα.
Τα οφέλη της δανειστικής βιβλιοθήκης έγιναν ορατά σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Οι μαθητές ενθαρρύνθηκαν να εκφραστούν προφορικά, γραπτά και εικαστικά για τα βιβλία που διάβασαν, τεχνική που βελτίωσε τον προφορικό και γραπτό τους λόγο, ενώ παράλληλα ανέπτυξαν αισθήματα υπευθυνότητας και σεβασμού ως προς τη μεταχείριση των βιβλίων, αλλά και συνέπειας ως προς την ημερομηνία επιστροφής τους. Τέλος η εικαστική απόδοση των βιβλιοπαρουσιάσεων σημείωσε μεγάλη εξέλιξη σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Παράλληλα με τη σύσταση δανειστικής βιβλιοθήκης και κατανοώντας ότι οι εξελίξεις στον τομέα των ψηφιακών επικοινωνιών σημειώνονται με μεγάλες ταχύτητες, επιφέροντας κοινωνικές επιπτώσεις διόλου αμελητέες, ο ρόλος της εκπαίδευσης και του σχολείου στην παρούσα τους μορφή, επιβάλλεται να επαναπροσδιοριστεί. Το web2.0 και συγκεκριμένα εργαλεία όπως το ιστολόγιο που δημιουργήθηκε για τον συντονισμό και την προβολή των δράσεων των μαθητών, αλλά και τα συνεργατικά έγγραφα ευνόησαν την ανάπτυξη νέων διδακτικών πρακτικών οι οποίες επέτρεψαν στους μαθητές να συνεργαστούν και να αλληλεπιδράσουν σύγχρονα και ασύγχρονα προσεγγίζοντας καλύτερα τους στόχους τους. Καταμερισμός αρμοδιοτήτων γινόταν άμεσα από τους ίδιους τους μαθητές, οι ομάδες εργασίας ορίζονταν με πρωτοβουλία των ίδιων, ενώ η υποστήριξή τους ήταν πιο άμεση και ουσιαστική. Τέλος, ο διαμοιρασμός των δράσεων με το ευρύ κοινό μέσω του ιστολογίου καλλιέργησε στους μαθητές αίσθημα υπερηφάνειας, σύμπραξης και συμμετοχής σε ομαδικές δραστηριότητες.
Ο παραμυθότοπος
Έχοντας πάντα ως οδηγό το σχέδιο δράσης και τον τίτλο του, “Όταν κοιτάς από ψηλά…!”, ως δραστηριότητα φιλαναγνωσίας, συνδεδεμένη με τη λειτουργία της δανειστικής βιβλιοθήκης, ζητήθηκε από τους μαθητές να αποδώσουν με μια ζωγραφιά τον τόπο εκτύλιξης της ιστορίας κάθε βιβλίου το οποίο διάβασαν. Καθ’ όλη τη διάρκεια ενασχόλησης με το πρόγραμμα παράχθηκε μεγάλος αριθμός ζωγραφικών τοπίων, τα οποία συγκεντρώθηκαν με την πρόθεση δημιουργίας επιδαπέδιου παιχνιδιού. Αρχική σκέψη ήταν η δημιουργία, με την τεχνική του κολάζ, ενός χάρτη των τόπων εκτύλιξης δράσης των βιβλίων της δανειστικής βιβλιοθήκης. Στον χάρτη αυτό οι μαθητές θα κινούσαν πιόνια με τη χρήση ζαριού και στους σταθμούς του θα υπήρχαν κάρτες ερωτήσεων σχετικών με το περιεχόμενο των βιβλίων. Οι ερωτήσεις θα απευθύνονταν από τον έναν παίκτη στον άλλον ή από τη μια ομάδα στην άλλη. Σκέψη και πεποίθησή μας ήταν ότι ο παραμυθοχάρτης θα ήταν έτοιμος κατά την παγκόσμια ημέρα παιδικού βιβλίου (2 Απριλίου), πράγμα όμως που δεν επετεύχθη λόγω αυξημένων δραστηριοτήτων που προέκυψαν.
Παράλληλη σκέψη για την αξιοποίηση των ζωγραφικών τοπίων των μαθητών ήταν η ψηφιοποίηση του χάρτη των παραμυθιών και η μετατροπή του σε διαδραστικό με τη χρήση του διαδικτυακού λογισμικού thinglink. Η σύνθεση των ζωγραφικών απεικονίσεων των βιβλίων μεταφέρθηκε, με την τεχνική του κολάζ, σε χαρτί του μέτρου. Το τοπίο ολοκληρώθηκε ζωγραφίζοντας τον κενό χώρο με παστέλ και στη συνέχεια η σύνθεση ψηφιοποιήθηκε με τη χρήση ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής. Έπειτα, η εικόνα εισήχθη στο περιβάλλον του διαδικτυακού λογισμικού έκφρασης και δημιουργίας thinglink, ενώ οι πληκτρολογημένες βιβλιοπαρουσιάσεις των μαθητών αποτέλεσαν την αναδυόμενη πληροφορία κάθε υπερσυνδέσμου του Παραμυθότοπου.
Να σου πω μια ιστορία;
Από τις πρώτες δράσεις φιλαναγνωσίας που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν η παραγωγή γραπτού λόγου με αφορμή ζωγραφικούς πίνακες διάσημων ζωγράφων. Οι πίνακες επιλέχθηκαν από το Κουτί της Τέχνης (Γιαλουράκη, 2005) με θέματα εμπνευσμένα από τη φύση και το περιβάλλον. Οι μαθητές κλήθηκαν να τους προσεγγίσουν με τη μέθοδο Perkins (Δρακάκη, 2014) και να παράγουν τα δικά τους παραμύθια.
Η επεξεργασία των πινάκων και η πρώτη γραφή των ιστοριών έγινε στην τάξη. Στη συνέχεια, οι μαθητές κλήθηκαν μέσω των συνεργατικών εγγράφων της google (google docs) να διαμοιραστούν τις ιστορίες τους τόσο με την εκπαιδευτικό όσο και με τους συμμαθητές τους. Η επεξεργασία και διόρθωση των κειμένων έγινε με ψηφιακό τρόπο, από το σπίτι και τα τελικά κείμενα αποτέλεσαν μέρος ενός ψηφιακού βιβλίου το οποίο τιτλοφορήθηκε: “Μια εικόνα, χίλιες λέξεις” και αναρτήθηκε στο ιστολόγιο της τάξης.
Κατά τις πασχαλινές διακοπές, κάποιοι μαθητές επεξεργάστηκαν, μέσω των συνεργατικών εγγράφων, εικόνες που αλιεύτηκαν από το διαδίκτυο παράγοντας νέα κείμενα τα οποία συμπλήρωσαν τον παραπάνω τόμο.  
Επισκέψεις και κατασκευές
Στο πλαίσιο του προγράμματος επιχειρήθηκαν κατασκευές όπως εκείνες που δημιουργήθηκαν με τη χρήση ανακυκλώσιμων και φυσικών υλικών. Τα Χριστούγεννα οι μαθητές παρακινήθηκαν να χρησιμοποιήσουν υλικά της φύσης όπως καρύδια, κουκουνάρια, διάφορα φύλλα, κλαδιά, μήλα και βαμβάκι προκειμένου να φτιάξουν στολίδια και διακοσμητικά. Κάποια από αυτά διατέθηκαν στο χριστουγεννιάτικο παζάρι του σχολείου.
Στη συνέχεια, με την υποστήριξη της καθηγήτριας της Μουσικής και χρησιμοποιώντας ανακυκλώσιμα υλικά, οι μαθητές δημιούργησαν μουσικά όργανα τα οποία χρησιμοποίησαν για την παραγωγή ήχων στην παράσταση κουκλοθέατρου που παρουσίασαν.
Στο πλαίσιο του υποθέματος: “Το περιβάλλον ως έκθεμα” πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στο Ενυδρείο Κρήτης για την παρακολούθηση του προγράμματος: “Μια θάλασσα γεμάτη ζωή”. Προετοιμασία της επίσκεψης έγινε μέσω ταινίας του Θοδωρή Παπαδουλάκη για την προβολή του Ενυδρείου, καθώς και μιας δράσης φιλαναγνωσίας με αφορμή του βιβλίο της Ελένης Πριοβόλου: “Ο Παλιάτσος και η Ανεμώνη” (Καλέντης, 2014). Από τους μαθητές ζητήθηκε να συνθέσουν τον δικό τους βυθό με την τεχνική του κολάζ. Οι μαθητές παρακινήθηκαν να δημιουργήσουν πλάσματα του βυθού ακολουθώντας τεχνικές δημιουργίας που είχαν διδαχθεί σε σχετικό μάθημα των Εικαστικών.
Με αφορμή την ενότητα της Φυσικής σχετικά με την τήξη και πήξη υλικών και σε συνδυασμό με αφήγηση αποσπασμάτων από “Τα ψηλά βουνά” σχετικών με τα μεταλλεύματα, πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στο Καλλιτεχνικό Εργαστήριο Μπρούτζινων Αγαλμάτων και Έργων Τέχνης, στο βιοτεχνικό πάρκο Ανώπολης. Οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τη διαδικασία της χύτευσης, να πάρουν απαντήσεις σε όλες τις απορίες σχετικά με τα μεταλλεύματα, αλλά και να θαυμάσουν τα εκθέματα του εργαστηρίου.
Τέλος, επιχειρήθηκε η κατασκευή μακέτας για αναπαράσταση του περιβάλλοντος του βουνού στο οποίο διαδραματίστηκε η ιστορία του βιβλίου του Ζαχαρία Παπαντωνίου “Τα ψηλά βουνά”. Οι μαθητές χρησιμοποίησαν εφημερίδες, λινάτσα και άλλα υλικά προσπαθώντας να αποδώσουν εικαστικά το περιβάλλον του βουνού. Δέντρα και φιγούρες κατασκευάστηκαν με χοντρά χαρτόνια.
Ν’ αγαπάς τα βουνά και τα πέλαγα
Στο ιστολόγιο της τάξης αναρτήθηκε βίντεο με το τραγούδι του Νίκου Βελιώτη και  Παντελή Θαλασσινού: “Ν’ αγαπάς τα βουνά και τα πέλαγα”. Από την ανάρτηση οι μαθητές παροτρύνονταν να απολαύσουν το βίντεο και να δηλώσουν συμμετοχή, όσοι θέλουν, σε εξ αποστάσεως μαθήματα χειρισμού του λογισμικού δημιουργικής έκφρασης movie maker για την κατασκευή του δικού τους βίντεο για το συγκεκριμένο μουσικό κομμάτι. Οι οδηγίες φιλοξενήθηκαν στο ιστολόγιο, ενώ παράλληλα η υποστήριξη των ενδιαφερόμενων μαθητών έγινε με τη χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και μέσω κοινόχρηστων εγγράφων (google drive).
Στους μαθητές που δήλωσαν ενδιαφέρον για τη δημιουργία βίντεο κοινοποιήθηκε μέσω του λογισμικού google drive φάκελος με φωτογραφίες της εκπαιδευτικού, κατάλληλες για τη δημιουργία βίντεο, ενώ ο φάκελος έγινε κοινόχρηστος με την προτροπή κάθε συμμετέχων να συμπληρώσει με φωτογραφίες τις οποίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν όλοι.
Στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης έγινε εξοικείωση των μαθητών με το λογισμικό δημιουργικής έκφρασης movie maker, ενώ έγινε και ιδιαίτερη αναφορά στα πνευματικά δικαιώματα δημιουργών εικόνων, μουσικής, κειμένων, βίντεο, κλπ.  
Συμμετοχή στη συγκεκριμένη δραστηριότητα δήλωσαν έντεκα (11) μαθητές από τους είκοσι έναν (21) και κάποιοι δούλεψαν σε δυάδες, ενώ άλλοι δοκίμασαν να εφαρμόσουν τις οδηγίες και να δημιουργήσουν βίντεο μόνοι τους. Τελικό αποτέλεσμα ήταν η παραγωγή έξι (6) μουσικών βίντεο, από τα οποία τα πέντε (5) φιλοξενούνται στο ιστολόγιο της τάξης. Το έκτο δεν πληροί τον όρο δημιουργίας βίντεο για τη μη εμφάνιση προσώπου και για τον λόγο αυτό δεν κοινοποιήθηκε στο ευρύ κοινό. Αξιοσημείωτη ωστόσο θεωρήθηκε η διάθεση κάποιων μαθητών να δημιουργήσουν βίντεο με διαφορετική μουσική επένδυση και με φωτογραφικό υλικό από δράσεις ή εκπαιδευτικές μας επισκέψεις.
Διαφορετικές δραστηριότητες που άπτονται του γνωστικού αντικειμένου της Γεωγραφίας και κέρδισαν το ενδιαφέρον των μαθητών ήταν “το σχήμα της Ελλάδας” και “κοιτώντας από ψηλά την Ευρώπη”. Στην πρώτη περίπτωση στους μαθητές δόθηκε μια λευκή κόλλα χαρτί και η προτροπή “κλείστε τα μάτια, φανταστείτε το σχήμα της Ελλάδας κι έπειτα ζωγραφίστε τη χώρα όπως τη φανταστήκατε”. Παρόμοια, στη δεύτερη δραστηριότητα, στους μαθητές δόθηκε από τον δικτυακό τόπο e-Γεωγραφία εκτυπωμένος σε μέγεθος Α4 χάρτης της Ευρώπης, ο οποίος έφερε μόνο τις ακτογραμμές και τα σύνορα. Στη συνέχεια οι μαθητές παροτρύνθηκαν να παρατηρήσουν τον χάρτη και να εντοπίσουν πάνω του σχέδια, σχήματα, πρόσωπα, παραστάσεις και να τα ζωντανέψουν χρωματίζοντάς τα όπως επιθυμούσαν.
Τα έργα αυτά αποτέλεσαν αφορμή για συζήτηση σχετικά με το φυσικό περιβάλλον και τον τρόπο που εκείνο μπορεί να εμπνεύσει έναν δημιουργό, αλλά και για έκφραση συναισθημάτων και σκέψεων σχετικών με την τέχνη, τη συνύπαρξη, τη διαφορετικότητα, τον σεβασμό. Και στις δυο περιπτώσεις τα έργα των μαθητών φιλοξενήθηκαν στην τάξη με τη μορφή έκθεσης ζωγραφικής, ενώ παράλληλα ψηφιοποιήθηκαν και μεταφέρθηκαν στο ιστολόγιο της τάξης για διάχυσή τους στο κοινό.
Αδέσποτα
Με αφορμή το τραγούδι “Stand by me now” το οποίο αναρτήθηκε στο ιστολόγιο της τάξης οι μαθητές ευαισθητοποιήθηκαν για το θέμα της ύπαρξης και αύξησης των αδέσποτων ζώων στην περιοχή τους. Επεξεργάστηκαν τους στίχους του τραγουδιού με την καθηγήτρια των Αγγλικών στο πλαίσιο του μαθήματός τους και, ως αποτέλεσμα αυτής της επεξεργασίας, σημειώθηκε η παραγωγή δυο νέων ποιημάτων με αλλαγή κάποιων στίχων του τραγουδιού. Επιπλέον οι μαθητές δημιούργησαν μια ακροστιχίδα με το σύνθημα: SAVE Α STRAY συντάσσοντας από κάθε γράμμα μια πρόταση σχετική με το θέμα.
Στη συνέχεια από το ιστολόγιο της τάξης τα παιδιά παρακολούθησαν τις ταινίες “The present”, “Ένα αστέρι που το έλεγαν Estrella” και “Hachi, a dog’s tale” με αφορμή τις οποίες προκλήθηκε συζήτηση για τη συμβολή των ζώων στη ζωή μας και συγκεκριμένα στη συναισθηματική μας υγεία, καθώς και για την αντιμετώπιση των αδέσποτων ζώων από τους ανθρώπους. Παράλληλα παράχθηκαν κείμενα με προσωπικές ιστορίες των μαθητών με ζώα που διαμοιράστηκαν τόσο έντυπα όσο και ηλεκτρονικά μέσω των συνεργατικών εγγράφων google.
Συνδράμοντας την προσπάθεια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των μαθητών σχετικά με τα αδέσποτα, υλοποιήθηκε στο σχολείο μας ενημερωτική συνάντηση με εκπρόσωπο του φιλοζωικού σωματίου “Ζωφόρος” στο πλαίσιο του προγράμματος “Συμβιώνω με τα ζώα γύρω μου” κατά την οποία οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να προβληματιστούν σχετικά με το φαινόμενο της κακοποίησης ζώων και να προτείνουν τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου της αύξησης των αδέσποτων.
Συνεχίζοντας οι μαθητές και ολοκληρώνοντας τη δράση τους για το θέμα, θέλησαν να προτείνουν βιβλιογραφία και ταινίες σχετικά με τα ζώα. Στο πλαίσιο αυτό χωρίστηκαν σε ομάδες και μελέτησαν προσεκτικά τα βιβλία που υπήρχαν στη δανειστική βιβλιοθήκη της τάξης, ενώ κάποιοι ανέλαβαν να πραγματοποιήσουν διαδικτυακή έρευνα συλλέγοντας σχετικά βίντεο. Τα δεδομένα συγκεντρώθηκαν και καταγράφτηκαν με τη χρήση των συνεργατικών εγγράφων της google (google docs), τα οποία προσέφεραν στους μαθητές δυνατότητα ασύγχρονης κι εξ αποστάσεως αλληλεπίδρασης και συνεργασίας.
Τέλος οι μαθητές συγκέντρωσαν από έντυπα και ψηφιακά πληροφορίες σχετικά με τα αδέσποτα και προχώρησαν στην ομαδική δημιουργία ενός πανό, με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση πρώτα της σχολικής κοινότητας κι έπειτα της τοπικής κοινωνίας. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε χαρτί του μέτρου στο οποίο, με την τεχνική του κολάζ, αναρτήθηκαν μηνύματα, άρθρα, εικόνες, συνθήματα κατά της κακοποίησης και εγκατάλειψης ζώων. Το πανό αναρτήθηκε στον διάδρομο του σχολείου μας. Παράλληλα, οι μαθητές δημιούργησαν φυλλάδια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης τα οποία μοιράστηκαν σε γονείς και μαθητές του σχολείου, καθώς και ψηφιακό ερωτηματολόγιο για την ανίχνευση πρόθεσης για υιοθεσία και φροντίδα κάποιου ζώου. Το ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε με την υποστήριξη των συνεργατικών εργαλείων της google (google forms) και η οπτικοποίηση των απαντήσεων οδήγησε σε περαιτέρω συζήτηση και αναστοχασμό της δράσης.
Τα Ψηλά Βουνά
Το έργο του Ζαχαρία Παπαντωνίου “Τα ψηλά βουνά” αποτέλεσε σημαντικό κομμάτι του συγκεκριμένου προγράμματος. Το βιβλίο προσεγγίστηκε εναλλακτικά μέσω της ζωγραφικής και του κουκλοθέατρου, το οποίο υποστηρίζει απόλυτα το βασικό τρίπτυχο της διαθεματικής διδασκαλίας: την ενεργητική, βιωματική και συνεργατική μάθηση. Οι μαθητές συμμετείχαν ενεργά ως παίκτες και ως θεατές, βίωσαν έντονα τα μηνύματα του βιβλίου και συνεργάστηκαν στο πλαίσιο μιας ευχάριστης συλλογικής δραστηριότητας. Ολοκληρώνοντας την ενασχόλησή τους με το έργο, οι μαθητές παρουσίασαν παράσταση κουκλοθέατρου η οποία βιντεοσκοπήθηκε και φιλοξενήθηκε στο ιστολόγιο της τάξης.
Μέσω της ενασχόλησης των μαθητών με το κουκλοθέατρο επιτυγχάνονται γλωσσικοί και νοητικοί στόχοι, ενώ παράλληλα καλλιεργείται η δημιουργική έκφραση και η φαντασία. Μαθητές με δυσκολίες έκφρασης βρήκαν διέξοδο επικοινωνίας μέσω του ρόλου, ενώ ανέπτυξαν προφορικό λόγο που δύσκολα θα ήταν εφικτός χωρίς την παρουσία της κούκλας. Επιπλέον οι μαθητές εξέφρασαν ιδέες και συναισθήματα, ενώ συμμετείχαν ενεργά στην εικαστική δημιουργία κουκλών και σκηνικών.
Αρχικά έγινε γνωριμία των μαθητών με το βιβλίο μέσα από αφηγήσεις στην τάξη, ενώ παράλληλα τέσσερα αντίτυπα ήταν διαθέσιμα στη δανειστική βιβλιοθήκη μας. Οι μαθητές διάβασαν το βιβλίο και κάποιοι προχώρησαν σε γραπτή παρουσίασή του, ενώ όλοι εκφράστηκαν εικαστικά, εικονογραφώντας διάφορες σκηνές.
Στη συνέχεια έγινε γνωριμία με τους ήρωες του έργου, ενώ ταυτόχρονα δόθηκαν στους μαθητές διάλογοι βασισμένοι στο βιβλίο με στόχο να δραματοποιηθούν σε κουκλοθέατρο.
Η αγάπη της υποκριτικής είναι έμφυτη στα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία και ενυπάρχει σε διάφορες μορφές παιχνιδιού τους. Φανερώνει ικανότητα παρατηρητικότητας, φαντασίας και μίμησης της ζωής. Τα παιδιά αγαπούν το κουκλοθέατρο και το επιλέγουν ως μέσο έκφρασης. Ακόμα κι αν υπάρχει σενάριο ως σκελετός της ιστορίας και οι ρόλοι είναι προετοιμασμένοι, η τελική παράσταση βασίζεται στη ζωντανή αλληλεπίδραση παίκτη και κοινού. Και εδώ έρχεται ο αυτοσχεδιασμός. Τα παιδιά αποδεσμεύονται από τους διαλόγους, τους μετατρέπουν και τους αναπροσαρμόζουν με ευελιξία, ανάλογα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους. Ιδιαίτερα οι μικροί μαθητές διασκεδάζουν αφάνταστα παρεμβαίνοντας στους μύθους και ορίζοντας τους ήρωες κατά τη βούλησή τους. Συχνά είναι απρόβλεπτα ανατρεπτικοί (περισσότερα για το κουκλοθέατρο εδώ κι εδώ).
Μολονότι η επεξεργασία των διαλόγων έγινε στην τάξη, δε λειτούργησαν δεσμευτικά. Οι μαθητές ενθαρρύνθηκαν να αυτοσχεδιάσουν και να εκφραστούν ελεύθερα, γεγονός που απαιτεί συγκέντρωση και ετοιμότητα. Παράλληλα οι μαθητές ανέπτυξαν πρωτοβουλία για τη δημιουργία των κουκλών. Η κατασκευή τους βασίστηκε στη χρήση ανακυκλώσιμων και άχρηστων υλικών. Ο συντονισμών των ομάδων (για την επιλογή των ηρώων, των υλικών, αλλά και το χρονοδιάγραμμα κατασκευής των κουκλών) έγινε με τη χρήση των συνεργατικών εγγράφων της google (google docs), αφού η δραστηριότητα αυτή έλαβε χώρα εκτός σχολικού ωραρίου.
Την πορεία της δουλειάς τους και το αποτέλεσμα της συνεργασίας τους προκειμένου να δημιουργήσουν τις κούκλες για την επικείμενη παράσταση κουκλοθέατρου ανέλαβαν να παρουσιάσουν οι ίδιοι οι μαθητές σε σχετική εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου στις Β’ τάξεις του σχολείου μας, αλλά και να μυήσουν τους μικρότερους συμμαθητές τους σε αυτή την εναλλακτική προσέγγιση του βιβλίου. Λίγες μέρες αργότερα, οι μαθητές του Β1 και του Β2 μάς παρέδωσαν γραπτές και εικονογραφημένες τις απαντήσεις τους στο ερώτημα: “ποιος ήρωας των ψηλών βουνών θα ήθελες να είσαι;”, οι οποίες μετατράπηκαν σε ψηφιακά βιβλία.
Από το ξεκίνημα της ενασχόλησης με “Τα ψηλά βουνά” έγινε σχετική αναφορά στην πρώτη έκδοση του 1918 και στις μετέπειτα λογοκριμένες εκδόσεις του 1929 και 1933. Οι μαθητές εντυπωσιασμένοι από την απλότητα των σκίτσων τα οποία κοσμούσαν την έκδοση του 1918 ζήτησαν να προβούν σε επιχρωματισμό τους δημιουργώντας με αυτή την τεχνική πιο ζωντανές εικόνες. Τα έργα τους, μεγέθους Α3, εκτέθηκαν στον διάδρομο έξω από την τάξη.
Η ενασχόληση με “Τα ψηλά βουνά” συνεχίστηκε ως τη λήξη της σχολικής χρονιάς, χάρη στην ανταπόκριση που βρήκε το έργο στους μαθητές. Οι ίδιοι πρόσφεραν με προθυμία τις θεατρικές κούκλες τους για τη διεξαγωγή σεμιναρίου που πραγματοποιήθηκε στο σχολείο μας από τον υπεύθυνο του Τμήματος Σχολικών Δραστηριοτήτων, ενώ ζωγραφικά έργα τους χρησιμοποιήθηκαν για τον στολισμό της αίθουσας εκείνη τη μέρα.
Tο φωτογραφικό υλικό που παράχθηκε από όλη τη διαδικασία αποτέλεσε πρώτη ύλη για δημιουργία ψηφιακών παζλ. Με χρήση του ελεύθερου διαδικτυακού λογισμικού οπτικοποίησης και δημιουργικής έκφρασης jigsaw οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ψηφιακά παζλ χρησιμοποιώντας τα δικά τους ζωγραφικά έργα τα οποία ψηφιοποιήθηκαν με τη χρήση ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής ή και φωτογραφίες που παράχθηκαν κατά τη διαδικασία δημιουργίας βίντεο. Οι οδηγίες δημιουργίας των παζλ δόθηκαν από το ιστολόγιο της τάξης, όπου και φιλοξενήθηκαν όλες οι δημιουργίες των μαθητών.
Το jigsaw αποτελεί ένα εξαιρετικά απλό λογισμικό στο οποίο μπορούν οι μαθητές να εισάγουν εικόνες και να τις μετατρέψουν σε παζλ, επιλέγοντας το σχήμα και το πλήθος των κομματιών. Το λογισμικό δε χρειάζεται εγγραφή για να χρησιμοποιηθεί. Παρόλ’ αυτά η εγγραφή επιτρέπει την αποθήκευση των παζλ και την επεξεργασία τους μετέπειτα. Επίσης, υποστηρίζεται ο διαμοιρασμός τους μέσω λογισμικών κοινωνικής δικτύωσης, όπως ιστολογίου.
Ας εκτεθούμε
Ως τελευταία δραστηριότητα του συγκεκριμένου προγράμματος σημειώνεται η δημιουργία ψηφιακής έκθεσης φωτογραφίας με έργα των μαθητών. Καθ’ όλη τη διάρκεια ενασχόλησης με το παρόν σχέδιο δράσης, οι μαθητές παρήγαγαν μεγάλο αριθμό ζωγραφικών έργων, τα οποία συγκεντρώθηκαν και ψηφιοποιήθηκαν με τη χρήση ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής. Αρκετά μεγάλος ήταν και ο αριθμός φωτογραφιών από τις δράσεις των μαθητών. Τα έργα αυτά, με χρήση του λογισμικού δημιουργικής έκφρασης artsteps, αποτέλεσαν εκθέματα ενός ψηφιακού μουσείου.
Το διαδικτυακό λογισμικό artsteps έχει σκοπό να δώσει εικονικό χώρο σε νέους καλλιτέχνες να εκθέσουν τις δημιουργίες τους σε μορφή εικόνων, βίντεο και τρισδιάστατων αναπαραστάσεων (Ανδρεάδου, Μιχαηλίδης & Τερζίδης, 2013). Παρέχει δυνατότητα επιλογής της μορφής του χώρου (δάπεδο, επιφάνειες - τοίχους προς αξιοποίηση, οροφή) και υποστηρίζει την περιγραφή των έργων (εικόνων ή και βίντεο) που φιλοξενούνται στο περιβάλλον του. Επίσης, παρέχεται η δυνατότητα τα έργα να τροποποιηθούν στις διαστάσεις (να μεγαλώσουν ή να μικρύνουν) και να παρουσιαστούν με κάποια κορνίζα ή χωρίς. Τέλος, υποστηρίζεται ο διαμοιρασμός της εικονικής έκθεσης μέσω ανάρτησης σε ιστολόγιο.
Η διαδικασία ήταν απλή και επέτρεψε στους μαθητές να δώσουν βάρος στην επικοινωνιακή διάσταση της δημιουργίας ενός τέτοιου μουσείου. Απαιτήθηκε λογαριασμός πρόσβασης στο λογισμικό ο οποίος δημιουργήθηκε από την εκπαιδευτικό. Η συγκεκριμένη έκθεση φιλοξένησε τριάντα (30) έργα τα οποία αναρτήθηκαν σε δύο αίθουσες. Οι μαθητές στο εργαστήριο Πληροφορικής συνεργάστηκαν σε δυάδες ή και τριάδες και, ακολουθώντας τις οδηγίες της εκπαιδευτικού, εισήγαγαν στο περιβάλλον του λογισμικού τα έργα τους. Έδωσαν σύντομη περιγραφή για αυτά και επέλεξαν τη μορφή κορνίζας η οποία θα τα πλαισίωνε. Οι μαθητές εργάστηκαν με αυξανόμενο βαθμό αυτονομίας, ενώ συντονίστηκαν και υποστηρίχτηκαν όποτε κρίθηκε σκόπιμο.
Μετά την ανάρτηση και επεξεργασία των έργων, η περιήγηση στην ψηφιακή έκθεση μπορεί να γίνει τόσο με τη χρήση ποντικιού όσο και με συνδυασμό πλήκτρων του πληκτρολογίου. Βαρύτητα δόθηκε στους διαλόγους και τις κριτικές που διατύπωσαν οι μαθητές καθώς παρατηρούσαν τα έργα τους αναρτημένα σε έναν τέτοιο χώρο πολιτισμικής αναφοράς.
Ευχαριστίες
Θερμές ευχαριστίες απευθύνονται στις κυρίες Ρινακάκη Χριστίνα, καθηγήτρια Αγγλικών του σχολείου, για τη συμβολή της στην ολοκλήρωση της δραστηριότητας σχετικά με τα αδέσποτα και Καβαλλιεράκη Μαρίνα, Υπεύθυνη Δημιουργικής Απασχόλησης στον Οργανισμό “Το Χαμόγελο του Παιδιού”, για την ιδέα δημιουργίας χάρτη παραμυθιών βάση του τόπου εκτύλιξής τους. Θερμές από καρδιάς ευχαριστίες απευθύνονται επίσης στον κύριο Σακκαδάκη Κωνσταντίνο, δάσκαλο Ειδικής Αγωγής του σχολείου, για την υποστήριξη του project “Τα ψηλά βουνά” και τη βιντεοσκόπηση της παράστασης κουκλοθέατρου, καθώς και στην κυρία Κορδία Στεφανία, Υποψήφια Διδάκτωρ Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου (Ε.Α.Π.), για την ουσιαστική καθοδήγηση και την πολύτιμη υποστήριξή της κατά τη συγγραφή της παρούσας εργασίας.
Αναφορές

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου